Welkom in het rijk der zieken - Hanna Bervoets

Wanneer Clay zesendertig is, krijgt hij pijn in zijn knie. De pijn gaat niet over. Hij krijgt koorts en vecht voor zijn leven. Wanneer de koorts daalt is hij opgelucht, even. Maar vermoeidheid en pijn blijven. In zijn zoektocht naar genezing wordt alles anders: zijn omgeving, zijn vriendin, zijn lichaam. Hij komt in een vreemde, parallelle wereld terecht: het Rijk der zieken. Daar gelden andere regels en de eindbestemming is onduidelijk.

Een boek dat je al ongemakkelijk moet draaien om de titel goed te kunnen lezen. Welkom in het Rijk der zieken van Hanna Bervoets.

Ziek zijn, chronisch ziek zijn: het is een wereld op zijn kop. Chronisch ziek zijn zet ook letterlijk je wereld op zijn kop. Want voor en na: niets is nog hetzelfde.

Dit boek wil een brug slaan tussen de wereld der zieken en die der gezonden. Ik hoop dat vooral veel gezonde mensen dit boek zullen lezen en meer begrip zullen kunnen opbrengen voor de stille wereld van de ongeneeslijk chronisch zieken.

Vaak hoor je verhalen over mensen die ziek zijn, ze komen in de media en vertellen hun verhaal. Heel vaak gaat het om een degeneratieve of heftige diagnose: dementie, agressieve vormen van kanker of zeldzame spierziektes. Ze worden ziek, krijgen een diagnose, vechten, takelen af en sterven of juist niet. Vaak kent hun verhaal een alles of niets afloop: ze gaan dood of 'genezen' en worden beter. Ze zijn de helden van vandaag. 

Dit boek gaat over een ander 'soort' zieken: de zieken die een chronische ongeneeslijke aandoening krijgen. Ze gaan er niet van dood maar de ziekte verandert hun hele leven: ze worden ziek en worden nooit meer beter. Leven met moeheid en pijn is vanaf dan hun dagelijkse leven. Het zijn de mensen met reuma, ziekte van Lyme, IBD, immuunstoornissen, depressie, burn-out, gevolgen van operaties na ernstige ongelukken of kanker. De lijst is waarschijnlijk eindeloos.

Hun verhaal blijft vaak onverteld. Ze hebben geen stem, worden niet of nauwelijks gehoord. Want hoe leef je verder met zo een ziekte? Waar haal je je zin en kracht vandaan? Het zijn de stille helden van vandaag.

Dit boek geeft een stem aan al zulke zieken en legt problemen bloot waar zij mee worstelen.

 Hanna Bervoets is een Nederlandse auteur en schrijft romans, columns, essays, recensies en toneelstukken. Welkom in het Rijk der zieken is haar zevende roman. In 2017 kreeg ze de Frans Kellendonk-prijs voor haar hele oeuvre.

Wat al onmiddellijk opvalt is het bijzondere perspectief waarin het boek is geschreven: (gedeeltelijk) in de tweede persoon enkelvoud. 

'Misschien is dit dan een dag waar er zoveel van zijn - zo'n dag waarop het voelt alsof je huis een afgesloten capsule is, een Concorde die zich door tijdzones heen boort. Het tikken van de klok dicteert niet langer je dagindeling: je ontbijt met kwark omdat je net bent opgestaan, niet omdat dit uur van de dag een lichte maaltijd voorschrijft. Net als gisteren ga je na het ontbijt weer in bed liggen, net als gisteren voelt het of je kwark een avondmaaltijd was, alsof het heel laat is en je lichaam zich na lange dag moet opladen, dat lijf van jou een krakkemikkig mobieltje in haar laatste werkzame weken. Je plugt het ding in een lader en het scherm licht op, een staafje vult zich met pixels maar de batterij is onomkeerbaar versleten, het balkje ontkleurt alweer wanneer je de lader uit het apparaat haalt, ja, zo voelt opstaan tegenwoordig, alsof je jezelf uit het stopcontact trekt.'

Het gebruik van 'je' werkt bevreemdend en afstandelijk. Het is alsof je vanaf de tribune meekijkt en een verteller steeds commentaar geeft. Alsof de zieke de verbinding kwijt is met zichzelf en zijn eigen lichaam. Vanaf de zijlijn kijk en leef je mee met Clay, als een toeschouwer die alles van dichtbij ziet en meemaakt. Clay, het kan elk van ons zijn, iedereen kan op elk moment van zijn leven een chronische aandoening krijgen. 

Dan komt het erop aan als Clay 'klei' te zijn: soepel en wendbaar, flexibel en meegaand. Want vasthouden aan vroeger gaat niet meer. Je zult alle bekende zekerheden dienen los te laten en opnieuw je weg dienen te vinden in het Rijk der zieken. Daar zijn geen wegwijzers, zekerheden of kompassen. 

Er zijn twee verhaallijnen in het boek: het leven van Clay in de 'echte' wereld en daar doorheen volgen we Clay op zijn reis door een bizarre parallelle wereld samen met zijn gids Susan. De 'echte' wereld en het 'Rijk der zieken' zijn echter onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Wanneer Clay een dierenboerderij bezoekt, krijgt hij kort daarna hoge koorts. Het vermoeden bestaat dat hij daar een bacterie heeft opgedaan. Maar wie zal het zeggen? Q-vermoeidheidssyndroom luidt de diagnose. Ik dacht dat het om een fictieve ziekte ging, maar dat is niet het geval. Clay is in elk geval wel een fictief personage maar zijn klachten zullen voor veel chronisch zieken heel herkenbaar zijn. En dan begint het zoeken naar genezing. Want accepteren dat zijn ziekte blijvend is, zo ver is Clay nog lang niet. Maar geleidelijk aan wordt hij minder fit, voelt zich minder goed, zijn normale slaapritme raakt ontregeld. Het raakt uit met zijn vriendin Nora. Naar feestjes gaan lukt niet meer en vrienden komen algauw niet meer op bezoek. Eens je de grens bent overgestoken van de wereld van de gezonden naar het Rijk der zieken is er geen weg terug. Aan de afgrond gekomen, kan je diep vallen. Sommigen geven het op, plegen zelfmoord. Anderen gaan door. Toch is er hoop. Wanneer je niet meer verder kunt, keer je om en ga dan de andere kant op.

'Ga morgen weer, maar loop dan de andere kant op. Wie weet kom je bij het schelpen rapen iemand tegen.'

Een prachtig boek om te lezen. Twee mooie verhaallijnen, het ene realistisch, het andere meer magisch maar tegelijk met elkaar verweven.