Kwartet - Anna Enquist

Vier mensen, vier musici die op verschillende manieren beschadigd zijn door het leven komen samen om te musiceren. Muziek als troost en enige uitweg. Een psychologische roman die eindigt met een misdaadverhaal.

Een roman die zich afspeelt in de nabije toekomst. Zo staat het te lezen op de voorflap. Ik was al tientallen pagina's gevorderd in het boek vooraleer dat tot me doordrong. Want zo erg verschilt de wereld in haar boek niet van de onze. Alleen nog een tikje erger. Erg vrolijk word je er niet van. Een wereld waarin we beroofd zijn van culturele en maatschappelijke waarden.

Muziek werd weg gesaneerd. De subsidiëring droogde op, ensembles gingen ten onder, orkesten werden opgeheven. De mensen bleven weg uit het Muziekcentrum, nu het Centrum, de prijzen gingen omhoog.

Corrupte politici, malafide bouwondernemingen en misdaad die floreert. Ook op ouderenzorg wordt gigantisch bespaard. Thuiszorg werd jaar na jaar uitgekleed tot er alleen een netwerk van zinloze administratie overbleef. Toen werden de 'Geriatrische Steunpunten' ingesteld. Dat bleek een enorme besparing. De ouderen worden weggezet in een verpleeg- of verzorgingstehuis, gebouwen die niemand kent en waar niemand komt. De huisartsenzorg wordt overgenomen door een ouderenteam. Er gaat een mailtje naar de huisartsenpraktijk 'Uw patiënt is goed aangekomen.' Daarna wordt er nooit nog iets meer vernomen. Of het is in de overlijdensberichten in de krant. Waaruit blijkt dat de dood vaak nogal snel volgt, gewoonlijk binnen een jaar.

Klassieke muziek speelt een grote rol in het boek. De vier kwartetleden en  kennen elkaar via de muziek. De liefde voor muziek en het samen musiceren is wat hen samen brengt en wat ze gemeenschappelijk delen. 

De muziek snijdt en bloedt en biedt tegelijk troost en verbindt.

Het boek is een ode aan de verbindende kracht van muziek.

Verlies speelt ook een grote rol in het boek. Alle vier de kwartetleden en de oude man hebben te maken met verlies en hoe daar mee om te gaan.

Hugo verliest zijn job, is gescheiden en zoekt hoe hij moet zorgen voor zijn drie jaar oud dochtertje. Carolien en Jochen zijn hun twee kinderen kwijt, omgekomen bij een busongeluk toen ze terug kwamen van schoolreis. Heleen werkt als verpleegkundige in de huisarstenpraktijk van Carolien en ziet haar job steeds verder uitgehold worden en is op zoek naar zin. Het brengt haar ertoe te lid te worden van een schrijfclub waarvan de leden corresponderen met gevangenen omdat elk van hen gelooft in het goede in de mens.

Dan is er nog Reinier Van Aalst, de bejaarde man, die door lichamelijke ongemakken steeds minder voor zichzelf kan zorgen en dient om te gaan met het feit dat er nog nauwelijks beroep wordt gedaan op zijn muzikale kennis en ervaring. Hij was een veelgevraagde cellist en hoofdvakdocent op het conservatorium. Maar nu kan hij moeilijk overeind komen, staat ongewassen in zijn voordeur met een stinkende vuilniszak en weet hij niet hoe hij de zak naar de vuilcontainer moet krijgen helemaal op de hoek van de straat.

Toch is er nog hoop. Hij sluit vriendschap met een kind van allochtone afkomst ondanks zijn angsten en vooroordelen.

Alle personages zijn op zoek om te leren elk op hun manier om te gaan met hun verlies. 

Daarbij wordt de les geleerd dat hulp leren aanvaarden belangrijk is.

De roman is in de hij-vorm geschreven. Er is een alwetende verteller aan het woord en we volgen afwisselend de gedachten en gedragingen van een van de vijf personages. Er worden eenvoudige zinnen gebruikt. Vaak ook korte zinnen, zonder werkwoord. Dat maakt dat het nog krachtiger, sterker binnenkomt. In verschillende hoofdstukken focaliseert de verteller. 

'Hij doet zijn ogen dicht en strijkt in gedachten alle vier snaren aan, een voor een, met kalme bewegingen... Vandaag doe ik het, denkt hij. En dan niet meer inpakken maar gewoon op de vleugel zetten. Binnen handbereik. Als Carolien vanavond op les komt kan ze me wel helpen het instrument ervan af te tillen. 
   De stilte pakt hem in als een deken. Hij zal moed nodig hebben om die te doorbreken.'

Dit wisselen van perspectief van focalisatie maakt het boeiend.

Er worden weinig dialogen weergegeven in het boek. We zitten meestal in het hoofd van een personage en volgen mee wat hij voelt en denkt. Als geen ander kan Anna Anquist beschrijven wat er in iemand leeft en speelt. Daardoor komen de personages heel echt en geloofwaardig over.

EEN ONVERVALSTE THRILLER?

'Dit boek is een onconventionele maar niettemin onvervalste thriller.'

Met de verwachting van een thriller te lezen begon ik aan het boek. Het duurde heel lang voor ik een thrillerelement begon te bespeuren. Ik moest wachten tot de laatste dertig, veertig pagina's.

De verhaallijn van Heleen die lid is van de schrijfclub en brieven schrijft aan gevangenen zorgde wel voor een spanningsboog. Hoe zou dat verder gaan? Dat er iets zat aan te komen was wel voelbaar.

Toch is dit boek zeker geen thriller. 

Eerder een weergaloze psychologische roman die eindigt met een misdaadverhaal. 

De explosie op het einde kwam voor mij heel onverwacht. Ik kreeg gelijk ook een explosie in mijn hoofd. Zo was ik goed wakker.

EEN AANKLACHT

Wakker dienen we zeker te worden. Dit boek leest als een aanklacht tegen de besparingen en bezuinigingen in de cultuursector en de gezondheidszorg. Hoe moet het verder gaan als culturele en maatschappelijke waarden steeds verder uitgehold worden en rendement bepalend is voor beslissingen die genomen worden? 

   'Afbraak, neergang, het wordt zo concreet, het komt zo dichtbij, je kan je ogen er niet meer voor sluiten. Alles waar wij ons leven lang warm voor liepen wordt neergemaaid.'
   'Bekijk het eens van de andere kant. Kaalslag kan goed zijn. Oude troep wegsmijten, nieuwe dingen maken. Het handhaven van instituties en idealen van vroeger houdt ons in een wurggreep. Je moet proberen te bedenken dat je daaruit kan ontsnappen.'
   'Je klinkt als een managementcursus,' zegt Carolien, 'heb je gedronken?'

Afbraak, neergang, neermaaien, kaalslag. Het zijn woorden die geregeld in het boek opduiken.

Met een schok was ik wakker. Het zal Reinier een zorg zijn.

'...Reinier zucht en geeft zich over aan de zwarte leegte die aan hem trekt.'

En zo eindigt deze schitterende roman.

Lees deze interessante recensie: