Kongokorset - Herlinde Leyssens

Gabrielle Deman is de eerste blanke vrouw die Kongo-Vrijstaat doorkruist. Ze groeit op in het Brussel van 1900 tussen de kunstenaarsvrienden van haar vader. Albert Sillye, die commandant van de Force publique en haar verloofde is, is haar toegangsticket naar Kongo. 

Wat een heerlijk debuut van Herlinde Leyssens. 

Het is een echt faction-boek: een roman met fictieve elementen en tegelijk gebaseerd op historische gegevens. 

Haar bronmateriaal haalde ze in Tervuren, bij het Archief van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, waar haar dagboeken, liefdesbrieven en foto's uit de nalatenschap van Gabrielle ter beschikking werden gesteld.

Aangevuld met haar verbeelding.

Antwerpen, Steenplein, SS Anversville, 2 juni 1904, middag

In hoofdstuk 1 staat de ik-persoon, het hoofdpersonage, Gabrielle Deman,  op het dek van de SS Anversville, een stoomschip met twee masten van de rederij Compagnie Belge Maritime du Congo. Eigenlijk heet ze nu Gabrielle Sillye, want ze is pas gehuwd met Albert Sillye en ze zetten koers naar Kongo, de meest avontuurlijke huwelijksreis die ze zich kan wensen. 

Na een korte kennismaking werden ze verloofd en kort daarna vertrok Albert naar Kongo. Hij zal er drie jaar blijven en ondertussen houden ze er een passionele correspondentie op na. Na zijn terugkeer huwen ze en reist de ambitieuze Gabrielle mee met haar man op weg naar donkere avonturen.

Gabrielle groeit op in een het bourgeoisie milieu in Brussel rond de jaren 1900. Haar vader, die liefdevol Pérou wordt genoemd, is een uitgever van voornamelijk poëzie en kunstboeken. Hij heeft een bibliotheek en boekhandel en op zondagochtend komen zijn vrienden, kunstenaars en auteurs als Emile Verhaeren, Stéphane Mallarmé, Iwan Gilkin, Maurice Maeterlinck, Gustave Kahn samen in het salon bijeen. Tussen deze oncles  groeien de meisjes op, Gabrielle en haar jongere zus Paulette, in een wattendoos, opgehemeld door hun ouders, nonkels en leraressen. Tussen al die ruggen van leer en karton worden boeken hun vrienden en de papieren wereld ligt aan hun voeten. 

Met Jules Verne voelt Gabrielle zich verwant en In de Oer-wouden van Afrika wordt haar absolute favoriet. Met de sierlijke letters zeilt ze mee naar de Kongolese jungle. Ze droomt van grote avonturen. Ze is ambitieus en wil later het verschil maken. Het leven tussen de boekenrekken is haar te zweverig en ze wil iets doen met haar leven, grote dingen bereiken.

Madame Gatti de Gamond bereidt haar en vijf andere meisjes voor op de universiteit door hen een driejarige opleiding te geven die hen klaarmaakt voor de Centrale Jury, de enige hoop voor meisjes op een toegangsticket voor de universiteit.

Maar de Université libre de Belgique waar Gabrielle het eerste jaar wetenschappen studeert zit niet op vrouwen te wachten en ze wordt van in het begin weggepest door proffen die geen meisjes dulden in hun lessen. 

De enkele vrouwen die in die tijd een fel bevochten diploma rechten of geneeskunde hadden, werden niet aanvaard bij de orde van geneesheren of aan de balie en konden hun beroep nooit uitoefenen.

Daar aan de universiteit leert Gabrielle voor het eerst de rauwe werkelijkheid kennen. Tot dan had ze gedacht dat de wereld op haar zat te wachten.

Waar er geen plaats voor haar is op de universiteit, is er wel plaats voor haar in de familiezaak La Lecture universelle. Ze blijkt een natuurtalent te zijn in het beheren van het leeskabinet. Waarschijnlijk was haar achttienjarige leeftijd de grootste troef voor het bijna uitsluitend mannelijke cliënteel. Het zag er dus naar uit dat ze levend begraven zou worden tussen de boeken.

Tot op een dag de eerste klant binnenkomt, Albert Sillye, kapitein-commandant. Hij zoekt een eerste klas uitgever voor zijn studie over de mogelijkheden om in Kongo een koninklijke stoeterij op te richten. 

Het boek is zijn ticket naar Kongo en mijn ticket naar Kongo, dat is hij, denkt Gabrielle.

Zo hebben beide echtelieden hun geheimen voor elkaar, zoals zal blijken.

Na een korte verlovingstijd en een drie jaar durende passionele correspondentie, huwen ze en kort daarna reizen ze af naar Kongo. Wanneer ze aankomen in Kongo ben je al op pagina 191 en veel liefdesbrieven verder van het 423 pagina's tellende boek. De liefdesbrieven nemen een groot deel van de roman in.

Gabrielle droomt er van hoe het zal zijn om eindelijk echt man en vrouw te worden. Maar haar echtgenoot blijkt zo zijn eigen agenda te hebben. De derde dag zal hij al de woestijn intrekken om op zoek te gaan naar geschikte paarden voor de koninklijke stoeterij. In de tweede helft van het boek gaat het vooral over de exotische avonturen en de vele ontberingen die ze beleeft.

                                    Mijn naam is Gabrielle Deman

Beluister deze Podcast op Klara:

In het eerste deel komen nogal wat Franse woorden voor maar een echt minpuntje is het ontbreken van Nederlandse vertalingen van de Franse gedichten die in het boek staan. Voor iemand die niet verder is geraakt dan het tweede jaar Frans heb je toch het gevoel dat je iets mist.

Wat ik ongeloofwaardig vind in het boek is dat Gabrielle wordt voorgesteld als iemand die haar tijd ver vooruit door meermaals een kritische stem te laten horen op het kolonialisme en de vooruitgang in vraag te stellen. Op een gegeven moment heeft ze zelfs de vooruitblik dat de mooie natuur in Kongo zal weggeduwd worden door autowegen. 

'De flora en fauna waren een snelle opeenvolging van visioenen, allemaal flitsend en dus onmogelijk te fotograferen. Ik probeerde alles vast te leggen in mijn dagboek - en vooral in mijn herinneringen. Met het gevoel van een steentje in mijn schoen besefte ik dat onze exploratie waarschijnlijk de eerste stap zou zijn in een zogenaamde vooruitgang, een poging om deze natuurlijke harmonie te vervangen door spoorwegen, misschien ooit zelfs autowegen, grenzen, muren, en alle andere uitwendigheden van de heerszucht van de jaloerse mens die dit allemaal zou vernietigen. De gedachte was te ondraaglijk om lang vast te houden. Ik liet me liever leiden door de harmonie van de vallende nacht: de verre gezangen van de inboorlingen, de geheime boodschappen van de tamtam, het gekwaak van de kikker, de roep van de krekel. Ieder geluid was een glimp van het mysterie.'

'Misschien zelfs autowegen'... dit geloof ik niet. Hier en nog wel op een paar andere plaatsen in het boek heeft de auteur Gabrielle Deman sympathieker willen maken dan ze in werkelijkheid was. Gabrielle Deman was ook een kind van haar tijd mét haar kijk op kolonialisme.

Herlinde Leyssens schrijft in een vlotte stijl. Het is allemaal levensecht beschreven alsof je er zelf bij bent en zo in de jungle staat. 

De bibliografie achteraan het boek is echt indrukwekkend. Je voelt gewoon dat de schrijfster heel veel nazoekwerk heeft gedaan.

Op het einde van het boek wordt verwezen naar een vervolgroman Moederzielen. Laat het vervolg maar komen.

Over een moedige vrouw die zich niet liet inpakken in een door mannen gedomineerde maatschappij en die zocht naar manieren om haar dromen waar te maken.