Kaas Lijmen - Willem Elsschot
Een tijdloos verhaal over Frans Laarmans, klerk bij de General Marine and Shipbuilding Company in Antwerpen. Hij besluit iemand te worden en zet een handel in kaas op. Maar hij bakt er niet veel van.
Wat heb ik genoten van deze novelle. Fantastisch geschreven, scherp, helder en met humor.
Deze korte roman verscheen in 1933 en werd de doorbraak van de Vlaamse schrijver. Het leest alsof het gisteren geschreven is.
Ik heb het verhaal gelezen in een zeer verzorgde uitgave van Het Laatste Nieuws, uitgegeven met een licentie van Uitgeverij Athenaeum - Polak en Van Gennep te Amsterdam.
De korte roman is opgedragen aan Jan Greshoff, een Nederlands journalist en schrijver, die vooral bekend stond als dichter en criticus. Hij was een vriend van Willem Elsschot.
Lees dit interessante artikel over Kaas, Willem Elsschot en Jan Greshoff.
Hij stimuleerde en inspireerde Willem Elsschot. Zo bracht hij hem ertoe, na een lange periode van tien jaar zwijgen, om weer te gaan schrijven.
In kunst mag niet geprobeerd worden
In de inleiding geeft de auteur zijn kijk op kunst weer, op stijl.
'Wie het slot niet uit het oog verliest zal vanzelf alle langdradigheid vermijden omdat hij zich telkens afvragen zal of ieder van zijn detail wel bijdraagt tot het bereiken van zijn doel. En hij komt dan spoedig tot de ontdekking dat iedere bladzijde, iedere zin, ieder woord, iedere punt, iedere komma het doel nader brengt of op afstand houdt. Want neutraliteit bestaat niet in kunst. Wat niet nodig is dient geweerd en waar het met één personage kan is een menigte overbodig.'
Voor wie zich wil verdiepen in de stijl van Willem Elsschot, is het volgende artikel zeker een aanrader:
Op pagina 11 staat een lijst met 'PERSONAGES'. Zeer handig voor de lezer. Mag in elk boek staan.
De belangrijkste personages zijn Frans Laarmans, de hoofdpersoon. De moeder van Laarmans die dementerend en stervend is. Dokter Laarmans en broer van Frans en dan mijnheer Van Schoonbeke, vriend van de broer van Frans en de schuld van alles.
Het begint allemaal met Frans die schrijft over het levenseinde van zijn moeder. Zijn moeder is gestorven. Ze was kinds en woonde in bij zijn oudste zuster die goed was voor haar.
Om haar bezig te houden gaf ze haar aardappelen te schillen.
'Zij schilde, schilde, als voor een leger. Wij brachten allemaal onze aardappelen bij mijn zuster en dan kreeg zij die van madame van boven en van een paar buren óók nog, want toen ze eens geprobeerd hadden haar een emmer reeds geschilde aardappelen nog eens te doen overschillen, wegens gebrek aan voorraad, toen had zij 't gemerkt en warempel gezegd 'die zijn al geschild'.
Toen zij niet meer schillen kon, omdat handen en ogen niet goed meer samenwerkten, toen gaf mijn zuster haar wol en kapok te pluizen dat door het beslapen tot harde nopjes verworden was. Het maakte veel stof en moeder zelf was een en al pluis, van kop tot teen.
Zo ging het maar steeds door, bij nacht zowel als bij dag: dommelen, pluizen, dommelen, pluizen.'
Zo was moeder steeds bezig maar deed eigenlijk niets.
'En daar af en toe een glimlach doorheen. God weet tot wie.'
Een beetje zoals Frans in de kaashandel die hij opzet. Hij is druk in de weer maar bereikt niets. Steeds bezig met zijn zaak uit te bouwen maar ondertussen liggen tienduizend kaasbollen stil te stinken in de kelder.
Frans Laarmans en zaken doen. Het is geen combinatie.
Elsschot zelf schreef over dit boek: Het was
'een brok uit mijn leven, de uitdrukking van mijn walg tegenover publiciteit en handel. Omdat publiciteit een te abstract onderwerp was om over te schrijven heb ik kaas genomen. Het heeft vorm, kleur, het ruikt en het stinkt soms. Ik had ook vis kunnen nemen.'
Op de begrafenis van zijn moeder maakt Frans kennis met mijnheer Van Schoonbeke, een vriend van zijn broer met wie hij zaken doet. Kort daarna stelt Van Schoonbeke Frans voor om in zaken te gaan. Kaaszaken. Winstgevend. Frans gaat er voor. Hij wil eindelijk als eenvoudige klerk ook wel eens iemand worden. Dit is zijn kans. Hij neemt tijdelijk ontslag van zijn kantoorbaan om zijn kaashandel uit te bouwen. Maar het ligt hem niet. Van in het begin wordt al duidelijk dat handel en de gevoelige persoonlijkheid van Frans niet goed samen gaan.
Op alle momenten die er toe doen, zwijgt Frans. Van Schoonbeke prest hem om in de kaashandel te gaan, de Hollander Hornstra geeft hem een contract. Zijn vrouw ontdekt thuis onmiddellijk een zeer nadelige formule voor hem in het contract. Het is zijn zoontje Jan die uiteindelijk een hele kist volvette Edammers verkoopt, 27 bollen.