In het licht van wat wij weten - Zia Haider Rahman

Londen, september 2008, een zonnige ochtend, een fraai huis in South Kensington. Op de stoep staat een onverwachte bezoeker, een man van een jaar of vijftig, morsig gekleed. Wat is er gebeurd? 

Het duurt even vooraleer de bewoner van het huis in de haveloze man zijn verloren gewaande vriend Zafar herkent. Ze hebben samen in Oxford wiskunde gestudeerd en zijn daarna het contact kwijt geraakt toen zijn vriend onder raadselachtige omstandigheden verdween. Eenmaal binnen begint Zafar aan zijn verhaal: hij is teruggekeerd omdat hij een bekentenis wil afleggen van verbijsterende proporties. Wat is er gebeurd?

De verteller, wiens naam niet wordt genoemd, is investeringsbankier. Zijn loopbaan staat op springen, zijn huwelijk is in het slop geraakt.

De auteur Zia Haider Rahman heeft zelf als investeringsbankier gewerkt op Wall Street en is nu als jurist internationaal actief op het gebied van de mensenrechten. In het licht van wat we weten is zijn literaire debuut. Hij is in Bangladesh geboren en heeft in Engeland gestudeerd.

Daar gaat het boek ook over.

Maarten 't Hart las de 600 pagina's en is er zeer lovend over. Kijk het onderstaande filmpje:

Ook in de DWDD werd het boek bejubeld door het boekenpanel. Het werd gekozen tot 'Boek van de maand' en beschreven als 'Dit is een boek waar je een week vrij voor wil nemen'.

Voor je naar de boekhandel rent om het boek te kopen: het is geen boek dat vlot wegleest. Het boek begint makkelijk genoeg. Daarna komen er vele uitweidingen, zijsporen waardoor het als lezer niet eenvoudig is om de draad te blijven volgen. Er zijn eigenlijk twee hoofdpersonen, de verteller die het verhaal van Zafar aan ons verteld en Zafar zelf. Beiden vertellen in de 'ik'-vorm en doordat er geen aanhalingstekens worden gebruikt is het niet altijd onmiddellijk duidelijk wie nu aan het woord is. Dit maakt ook dat het boek toch wat vergt van de lezer.

Zoals ik al zei is de hoofdverteller alleen, hij is bijna veertig, zijn vrouw Neema is al weken weg en heeft dus alle tijd om naar het verhaal van Zafar te luisteren.

Wat in de stille intimiteit van de huiskamer wordt verteld vertakt zich over de hele wereld. We reizen van New York, Kabul, Londen, Islamabad, Bangladesh, Wall Street, Oxford.

Eigenlijk komt bijna alles in dit boek aan bod wat onze tijd definieert: wiskunde, filosofie, ballingschap, oorlog, geld, speculatie, hebzucht, geopolitiek, islamitisch terrorisme, westers paternalisme, de financiële crisis.

Liefde, afkomst, bezit, klasse, het zijn belangrijke thema's die in het boek aan bod komen. Het lijkt wel alsof de schrijver alles van onze tijd in de laatste twintig jaar heeft willen naar voor laten komen.

Elk hoofdstuk van de 22 hoofdstukken begint met citaten van verschillende schrijvers. Het is aan de lezer om zelf het verband te leggen met de tekst.

Feitelijk haalt de schrijver veel onderuit.

Het epigram zegt het ons:

'Hilary's stelling was dat onze kijk op de geschiedenis wordt bepaald door geijkte beelden die zich in ons brein nestelen en waarop we gefixeerd blijven, terwijl de waarheid ergens anders moet worden gezocht, op een plek die nog ontdekt moet worden.'

W.G. Sebald, Austerlitz

Het boek staat vol met interessante zinnen en helpt je om hoe je kijkt, hoe je dingen ziet, in vraag te stellen.

'Alles wat het Westen ziet, wordt bekeken door de ogen van het Westen. Een westerse lezer, die sowieso de avontuurlijkste lezer ter wereld is, is bang omdat hem is geleerd de Oriënt te vrezen. Deze mengeling van charme, mystiek en gevaar - de ingrediënten voor zalig wilde seks - is de garantie en het boterbriefje voor militaire, economische en culturele ondernemingen die de Oriënt zullen uithollen. Het is de basis voor het scheppen van angst.'

zegt Zafar tegen zijn vriend. Een ander interessant citaat luidt:

'Zijn persoonlijke tragedie was de tragedie van alle mensen, ze kunnen niet ontkomen aan de levens die ze hadden kunnen leiden, die ongeleefde levens die hen achtervolgen.'

... Ik wil hiermee zeggen dat de mensen die je in je leven ontmoet een soort vragen zijn die je helpen erachter te komen wie je bent, hoe je in elkaar zit en wat je wilt. Je begint het leven net zoals in onze nieuwe versie van het spelletje, zonder het antwoord te weten. Pas wanneer de deeltjes tegen elkaar botsen kunnen we erachter komen wat hun eigenschappen zijn. Dit is een ontzettend vreemde eigenschap van de kwantummechanica, maar als je dit als metafoor neemt, is het helemaal niet zo gek. Alleen als iets interactie vertoont, worden de eigenschappen ervan onthuld, en zelfs verklaard.'

Of het verband tussen kwantumfysica en menselijke interacties.

Een ander groot thema is ook het klasseverschil. Zafar komt uit Bangladesh en heeft arme ouders. Wanneer hij naar Engeland gaat om te gaan studeren, dient hij zich daar een weg te knokken in het maatschappelijk klassesysteem. Uiteindelijk geraakt hij op drift en is nergens nog thuis. Het verschil met de verteller is groot.

'Uiteindelijk heeft Zafars gebrek aan een thuis, het fysiek op drift raken, zoals hij het uitdrukt, geleid tot de ontworteling van zijn ziel. Waardoor hij terechtkwam in een van die onberekenbare oneindige lussen die ons kunnen vertrikken. Ik heb in veel opzichten geluk gehad, het leven heeft me rijkelijk bedeeld. Maar ik ben vroeg of laat (ik weet niet precies wanneer) gaan begrijpen dat hetgeen me in mijn eigen ogen, en ik denk ook in die van anderen, een nogal onavontuurlijk en saai iemand heeft gemaakt, me ook behoed heeft voor grotere rampen. En mijn hoogste goed is de stabiele liefde van ouders die ik bewonderde.'

En die Zafar nooit heeft gehad.

Een boek dat tegelijk ook veel autobiografische kenmerken bevat. Soms kon ik moeilijk het onderscheid maken tussen Zafar, de verteller en de schrijver. Soms leek het of Zafar en de verteller eigenlijk dezelfde persoon waren.

Een interessant boek dat echter veel vergt van de lezer en zeker niet voor alle lezers is weggelegd.