Ik ben er niet - Lize Spit

De Brusselse Leo is al tien jaar samen met haar vriend Simon. Beiden hadden ze een moeilijke jeugd en het koppel heeft weinig anders nodig dan elkaar. Tot alles verandert: Simon komt midden in de nacht thuis en lijkt vanaf dat moment iemand anders. Het bestaan van Leo valt langzaam uit elkaar tot het zelfs gevaarlijk wordt.

Hoewel ik een andere leeservaring had dan bij haar debuutboek Het smelt (2016) kon dit boek mij ook uitermate bekoren. Lize Spit schrijft vlot, lekker in het Vlaams en ze gebruikt mooie en interessante beelden. Door het voortdurend springen in de tijd wordt er veel spanning opgebouwd, wat het verhaal verder duwt. Toegegeven, misschien een tikje kunstmatig. Maar dergelijke spanningsopbouw werkte wel, toch bij mij. Lize Spit heeft een master Scenarioschrijven gevolgd aan het RITSC en dat is er duidelijk aan te merken. Op drie dagen had ik het boek uit. Terwijl het toch een klepper is - 570 pagina's. Ik had wel een week vrijaf. Dat hielp mee.

'Wij waren de twee scheefgezakte pilaren die, zodra je ze tegen elkaar aan deed leunen, steviger zouden staan dan één ongeschonden, op zichzelf staande pilaar ooit kon. Het zou goed komen met ons, zolang we samen bleven.'

Leo leert Simon kennen tijdens haar tweede jaar aan de filmschool. Ze worden een koppel en gaan in Brussel wonen. Er komen verschillende straatnamen van Brussel in voor dus voor de lezers die daar wonen of die omgeving goed kennen, is dat een leuke meerwaarde in het boek. Het geeft 'coleur locale' dat ik goed kon smaken.

Beiden hebben hun moeder verloren en Simon was Leo opgevallen omdat hij iets eerlijks had tussen al die andere kunststudenten. Wanneer ze elkaar beter leren kennen gaan  ze  samenwonen als Spruit en Pluis. Het lijkt of die twee eenzame zielen als een Siamese tweeling elkaar gevonden hebben en weinig anderen nodig hebben.

Leo werkt in een zwangerschapskledingszaak en de eerste verhaallijn begint in de winkel met nog elf minuten te gaan vóór het naderende onheil. Dit zijn de korte hoofdstukken die naar een einde snellen. Leo is er wel en neemt haar telefoon op, stuift de winkel uit en snelt op haar fiets naar Simon. De tweede verhaallijn is over hoe ze elkaar hebben leren kennen en Simon op een avond niet thuiskomt. De volgende ochtend heeft hij een tattoo laten zetten, zegt zijn baan als grafisch vormgever op en begint een eigen zaak uit de grond te stampen. Leo herkent haar zachtaardige Simon niet meer. Alles wat ze leuk vond aan hem is verdwenen. Hij is er niet meer. Simon wordt steeds achterdochtiger, paranoïde. Tot het echt gevaarlijk wordt. Dat zijn de lange hoofdstukken, waarin alles van naad tot draad beschreven wordt. Soms met langdradige stukken tekst. Waarbij niets aan de verbeelding wordt overgelaten. Dat is dan ook het minpunt van het boek.

Hoewel elke psychotische persoon natuurlijk anders is, vond ik de toenemende paranoia van Simon erg goed beschreven. Lize Spit weet heel goed waar ze over schrijft. Heel helder, logisch kunnen we de onlogische gedachtegang van Simon volgen. Ook schrijft de auteur heel helder wat er in het hoofd en de gedachten van Leo omgaat.

Hoe Leo op een gegeven moment ook twijfelt aan zichzelf.

''Het was niet enkel de ziekte die hem ziek maakte, maar ook mijn manier van kijken naar hem.'

Zo herkenbaar voor partners of ouders van mensen met psychische kwetsbaarheid. De voortdurende twijfel aan zichzelf - vooral als er nog geen diagnose is - en ook het continu proberen om te anticiperen op problemen die kunnen ontstaan, ze steeds een stap vóór willen blijven, zich zo te gedragen dat de problemen kleiner worden, minimaler worden gemaakt. Op die manier komt de niet-zieke partner in een soort afhankelijkheidsrelatie terecht van het probleemgedrag van de psychisch zieke. Een neerwaartse spiraal waarin Leo steeds meer terecht komt. 

Ook viel het mij op hoe Leo er heel vlug alleen komt voor te staan. Ze kan er in het begin althans niet toe komen er met haar beste vriendin over te praten waardoor ze alles alleen moet zien te dragen. In dat opzicht is het ook een boek dat het taboe om te praten over psychische problemen kan helpen doorbreken. 

Waar gaan die 570 pagina's nu eigenlijk over?

In het boek klinkt een aantal keren, wanneer het echt dringend is, de voicemail met de boodschap 'Ik ben er niet'. Maar Leo blijft met liefde voor Simon zorgen alsof ze voortdurend zegt 'Ik ben er wel'. Dat is dan ook voor mij waar het boek over gaat: 

Hoe ver ga je in de zorg voor de ander? Waar eindigt de zorg voor de zieke ander en begint de zorg voor jezelf? 

Voor mensen die in een zorgsituatie zitten, al of niet als erkende mantelzorger - er zijn ook veel onzichtbare mantelzorgers - een zeer herkenbare situatie. Het blijft een moeilijke oefening: een evenwicht vinden in de zorg voor jezelf en de zorg voor je ander.

Het enige minpuntje aan het boek. Alles wordt nauwgezet beschreven. 

Maar dat minpunt zie ik voor één keer graag door de vingers. Want soms moeten dingen gewoon verteld worden. Herkenbaar en respectvol. En dat is wat Lize Spit heeft gedaan. Een boek dat iedereen zou dienen te lezen.