Het smelt - Lize Spit

In 1988 worden in het Vlaamse dorp Bovenmeer slechts drie kinderen geboren: twee jongens en een meisje Eva. De drie kinderen trekken, noodgedwongen, veel met elkaar op tot de puberteit aanbreekt. De snikhete zomer van 2002 zal Eva's leven voorgoed veranderen. En niet ten goede.

Het debuut van Lieze Spit: heerlijk Vlaamse zinnen, neergezet in een Vlaams dorp uit de jaren tachtig. Verwacht geen happy end. De spanning wordt heerlijk opgebouwd en al van vroeg in het boek zie je het aankomen: dit zal alleen maar helemaal verkeerd aflopen. En ondanks dat ik de zwarte onderstroom al vroeg voelde aankomen, greep het einde mij toch aan.

Bovenmeer, een typisch dorp uit de jaren tachtig, niet heel ver van Brussel. Eva is het middelste kind van een gezin van drie. 

'We waren met drie maar hadden vier schaduwen.'

Haar oudste broer, Jolan, zou deel van een gezonde tweeling zijn geworden, mocht zijn navelstreng niet rond de hals van zijn zusje gedraaid hebben gezeten. Halfweg '88 wordt Eva geboren. Drie jaar later volgde Tesje, het 'kakkernestje', genoemd naar het gestorven zusje Tes. De kinderen groeien op in een bekrompen gehucht waar van alles maar één of geen is: een winkeltje, een kapsalon, een bakker, een beenhouwerij, geen fietsenmaker, een bibliotheek die in één ruk zou kunnen worden uitgelezen, een basisschooltje.

Even bekrompen is de sfeer in het gezin: een vader die aan Eva toont hoe hij een strop over de balk in de schuur heeft geknoopt en een moeder die een drankprobleem heeft en onmachtig het leven viert in depressies en alcohol. Daarbij heeft niemand oog voor Eva, het hoofdpersonage in het boek en de ik-persoon. Jolan is geïnteresseerd in insecten, in alles wat kruipt en wriemelt en trekt vaak de velden in. De jongste, Tesje, ontwikkelt een compulsief-obsessieve stoornis en een eetstoornis in een gezin waar geen ruimte is voor een gezonde controle door volwassenen. Dan is het een korte weg om zelf op zoek te gaan naar controle. Het begint met op bepaalde trajecten haar stappen te tellen. Het maakt haar rustig. Ze eet ook weinig, ze moet op alles een vast aantal keer kauwen. Zestien keer. Eva is de enige die soms met haar meetelt en zich een beetje ontfermt over Tesje en de steeds groter wordende dwangstoornis die haar leven meer en meer gaat beheersen. Het lijkt of de ouders het niet eens zien of opmerken. Opgroeien in een dysfunctioneel gezin, het zal - zoals altijd - zijn sporen nalaten.

Eigenlijk zijn er drie verhaallijnen in het boek. Het eerste is in het heden en begint om 9u 's ochtends en zal eindigen op dezelfde dag om 20u. Eva heeft een uitnodiging gekregen voor de herdenking van Jan, de overleden broer van Pim, die dertig zou zijn geworden. Tegelijk wordt ook de bijna volledig geautomatiseerde melkerij ingehuldigd. De buurman helpt Eva met een zware bak ijs van zijn diepvriezer naar haar wagen te dragen. Het hele boek rijdt Eva naar de boerderij voor de inhuldiging-herdenking met een smeltende blok ijs in haar koffer. Pas op het einde wordt duidelijk wat haar plan is. Dit keer heeft zij de touwtjes stevig in handen. De tweede verhaallijn is de hete zomer van juli 2002 en de derde is de dood van Jan, de broer van Pim in 2001. 

Omdat Eva, Pim en Laurence de enige drie kinderen zijn die in het jaar 1988 geboren zijn, is er geen plaats voor een apart klasje in het kleine schooltje in de Kempen. Zelfs een klein schooltje heeft zijn beperkingen. De enige oplossing is 'een bijzetklasje': drie extra lessenaars achteraan in het klaslokaal waar de juffen gewoon lesgeven en voor het bijzetklasje aangepaste leerstof voorzien. De drie kinderen die op die manier op elkaar aangewezen zijn, noemen zichzelf de drie musketiers.

Wanneer de kinderen in de puberteit komen, beginnen de verhoudingen te veranderen. De twee jongens trekken vaker met elkaar op en schijnen gesprekken te hebben die Eva niet mag horen. Wanneer ze een puntensysteem op poten zetten en de meisjes een score geven van 1 tot 10, begint het uit de hand te lopen. Ze halen meisjes over om naar de schuur te komen en voor een raadsel dat Eva opgeeft, moeten ze uit de kleren gaan voor de jongens. Eva, die geen andere vrienden heeft, gaat mee in het spel.  Tot het spel wreed ontaardt en jaren later Eva wraak zal nemen.

Het thema in dit boek voor mij is toch: emotionele verwaarlozing. 

Naar de buitenwereld toe nog min of meer schijnbaar functionerende gezinnen, maar waar de kinderen een gebrek aan aandacht en verbindende communicatie ervaren. Iets wat heel veel voorkomt in (Vlaamse) gezinnen. Dingen worden niet benoemd, er wordt weggekeken, de schone schijn wordt zo veel mogelijk opgehouden of tot zo lang het kan. Een thema dat ook terugkomt in de boeken van Griet Op de Beeck en Marieke Lucas Rijneveld.

Een schitterend debuut over de 'onschuld' van de jeugd, opgroeien in een dysfunctioneel gezin, volwassenen die bewust de andere kant op kijken of niet over mogelijke vaardigheden bezitten om in te grijpen, aandacht en steun te bieden.