Het lijden van de jonge Werther - Johann Wolfgang Goethe
Werther, een intelligente romantische jonge man, verblijft in een idyllisch dorp en ontmoet er de mooie zachtaardige Lotte. Eén praktisch probleem: Lotte is al verloofd met een andere man. Werther wordt verliefd op haar en zijn verliefdheid kwelt hem tot wanhoop.
Het boek verscheen voor het eerst in 1774 in Duitsland. Wie verwacht een stoffig boek te lezen - uit die tijd en dan nog van Goethe, heeft het helemaal verkeerd. Dit boek leest helder en boeiend. Het blijft meeslepend tot het eind.
'Het blijft een boek van alle tijden'
- Gerrit Komrij
achterflap boek
Helemaal mee eens.
Wist je dat dit boek toen het voor het eerst verscheen een ware sensatie veroorzaakte in Duitsland? Goethe was toen 24 jaar en zijn eerste publicatie maakte hem meteen tot een nationale beroemdheid. Een groot aantal jonge mensen kon zich met Werther identificeren. Ze begonnen zich te kleden als de jonge protagonist.
In de jaren van zeventig en tachtig van de achttiende eeuw was het boek explosief. Duistland verkeerde nog in de feodale machtsstaat, veel meer dan andere landen die koloniën hadden. Duistsland bestond toen nog uit zo'n kleine driehonderd politiek zelfstandige stadsstaatjes. De feodale machthebbers deelden nog altijd de lakens uit en zij waren maar schoorvoetend bereid om aan bepaalde hervormingen hun zegen te geven. Het burgerdom had geen echte macht. Zij konden zich slechts emanciperen op het vlak van filosofie, wetenschappen en literatuur. De novelle is dan ook perfect te plaatsen in een literaire stroming van die tijd: de Sturm und Drang-periode. De ongelukkige Werther laat zich volledig leiden door zijn gevoelens en in een alles-of-niets-houding schiet hij zich door de kop met het pistool dat hij geleend heeft van de nietsvermoedende Albert, Lottes echtgenoot. Drama, drama. De roman veroorzaakt een ware rage in die tijd. Jonge mannen kleden zich als Werther: slappe, vilten hoed, blauwe jas, bruine laarzen, geel vest. Parfumeren zich met eau de cologne van het merk 'Werther' en drinken thee uit porseleinen kopjes met de afbeeldingen van hun held. Naar het schijnt heeft Werthers zelfmoord tot navolging geleid. Goethe zelf was hierover zeer ontdaan. Hij keurde de daad van zijn titelheld zeker niet goed.
Werther beeldt dan ook goed de strijd af van het burgerdom tegen de machten die de economische en geestelijke ontplooiing in de weg staan. Hij vecht tot het einde, van enig compromis sluiten is geen sprake.
In de novelle leren we de jonge Werther kennen als een gevoelige jonge man die geniet van het alleen zijn en volledig kan opgaan in de schoonheid van de natuur. Ja, er zelfs van in extase kan geraken. Een echte HSP'er. Elaine Aaron (de eerste schrijfster die het begrip hoog sensitieve personen (HSP) omschreef en Annelies Verbeke (van Deserteren en Treinen en kamers) zouden het met mij eens zijn. In het begin is hij blij dat hij weg is uit zijn geboortedorp. Hij behoort tot de betere stand maar niet tot de adel. Hij tekent maar komt er nu niet toe door de overweldigende schoonheid van de natuur om hem heen. In zijn zak heeft hij zijn Homerus, daaraan heeft hij genoeg. Hij heeft korte ontmoetingen met verschillende mensen, vooral de gewone mensen en de kinderen kunnen het goed met hem vinden. Hij leert de baljuw van de prins kennen, een buitengewoon brave man die hem uitnodigt bij hem thuis. Het zou er nooit van gekomen zijn. Maar op een bal ontmoet hij de oudste dochter van de baljuw en brengt haar na afloop thuis. Nog diezelfde dag bezoekt hij haar en ziet hoe ze zorg draagt voor haar jongere broers en zusjes. Hun moeder is jong overleden en als oudste dochter neemt Lotte alle zorgtaken op zich. Werther gaat haar vaak bezoeken, ze praten veel en wandelen samen. En Werther wordt verliefd op haar. Maar Lotte is al een tijd verloofd met Albert die tijdelijk in een andere stad verblijft en terugkomt. In het begin kan Werther alleen maar positieve dingen over Albert zeggen maar daarna begint hij zich te ergeren aan zijn koele zakelijkheid en saaie burgerlijkheid. Op aandringen van zijn vriend aanvaardt Werther uiteindelijk een soort administratieve functie in een of ander kabinet in een andere stad. Op een receptie van de adel wordt hij beledigd en vernederd omdat hij niet van hun stand is en met zijn directe baas klikt het ook niet. Het loopt dus al snel mis en hij ziet geen andere oplossing dan ontslag te nemen en terug te keren naar Wahlheim bij Lotte. Ondertussen zijn Albert en Lotte gehuwd en er ontstaat een soort driehoeksrelatie. Uiteindelijk kiest Lotte voor haar echtgenoot. Wanneer Werther dat beseft schiet hij zichzelf door het hoofd. Hij leent een pistool met kogels van de nietsvermoedende Albert en maakt een einde aan zijn leven. Drama, drama.
Tegelijk toont de novelle ons hoe de geest van een jonge kunstenaar op gespannen voet staat met de samenleving en slecht toegerust is om met het leven om te gaan. Of hoe kwetsbaar de meer gevoeligen zijn in de maatschappij. En daarmee is dit boek en het lijden van de jonge hoofdpersoon van alle tijden. En misschien actueler dan ooit.
Wist je dat het verhaal nog altijd wordt opgevoerd als toneelstuk?
