Grote dieven kleine dieven - Albert Cossery
Het verhaal speelt zich af in Caïro waar goedkoop en haastig gebouwd wordt. Er storten regelmatig panden in. Maar Oessama, een intelligente, kleine dief, probeert zich met humor en veerkracht door het leven te slaan. Op een dag vindt hij in een gerolde portefeuille een brief van een politicus aan een projectontwikkelaar waaruit blijkt dat beiden schuldig zijn aan de instorting van een gebouw waarbij wel vijftig doden vielen. Wat gaat hij nu doen? Want hoe pak je 'de grote dieven' aan?
Gelukkig zijn er nog uitgeverijen die kwaliteitsvolle boeken uitgeven. UITGEVERIJ JURGEN MAAS is er zo één. Dit boek is dan ook een primeur. Voor het eerst in het Nederlands verschenen en tegelijk het laatste boek van 'de Voltaire van de Nijl'. Een intrigerende figuur, die Albert Cossery, een verfranste Egyptenaar.
Eerder las ik het boek van hem 'De luiaards in de vruchtbare vallei' eveneens verschenen bij dezelfde uitgeverij. Met een interessant nawoord van de vertaalster Mirjam de Veth. Ik was na het lezen van dat boek onmiddellijk geïntrigeerd. Door de markante figuur die de schrijver kennelijk was en door het boek.
Hij heeft zeven romans en één verhalenbundel geschreven. Geen groot oeuvre maar wel ijzersterk. Albert Cossery werd geboren in 1913 in Caïro. Caïro was destijds een kosmopolitische stad waar Frans gold als een van de voertalen. De jonge Cossery ging naar de lagere school bij de Franse broeders en bezocht daarna het lycée français. Thuis spraken ze Arabisch maar de wereld van gedrukte kennis kwam uitsluitend tot hem in het Frans. Als jongentje van tien wist hij al dat hij schrijver wilde worden, in de taal van Balzac, uiteraard. Maar in zijn gedachten bleef hij een Egyptenaar. De Arabische wereld was zijn gedachtewereld, zijn beeldbagage. In de jaren dertig stuurde zijn vader hem naar Parijs om rechten te studeren. Maar het nachtleven bestudeerde hij aandachtiger dan de wetboeken. Zijn vader stopte zijn toelage dan ook en in 1938 was de gesjeesde student terug in Caïro. Door de publicatie van een kortverhaal had hij in literaire kringen een zekere reputatie verworven. Tijdens de oorlogsjaren monsterde hij nog aan als steward op een pakketboot van Port-Saïd naar New York. Caïro bleek toch wat benauwend te zijn voor de jonge avonturier en bohemien.
In 1944 verscheen zijn eerste roman, La maison de la mort certaine (Het huis van de wisse dood). Dankzij Albert Camus besliste Charlot tot de uitgave van Cossery's eerste twee boeken in Frankrijk. Het doet Cossery naar Parijs vertrekken. In het naoorlogse leven in Parijs, in de rokerige jazzkeldertjes en de cafés waarin het uitgaansleven zich afspeelt voelt deze Egyptenaar zich als een vis in het water. Hij huurt een eenpersoonskamertje in een hotel en zou daar meer dan zestig jaar verblijven, tot zijn dood in 2008. Bezittingen waren aan hem niet besteed. Net als andere conventies zoals werken, een gezin stichten.
Hij schreef zoals hij leefde. Karig. Soms schreef hij tijdenlang niet en was het een week of maanden wachten tot het juiste woord zich aandiende. Maar in zijn hoofd schreef hij altijd.
'Nietsdoen is innerlijk werken. Ik werk altijd. Als ik alleen in een café zit en de ober brengt me een krant omdat hij denkt dat ik me verveel, dan zeg ik: dat hoeft niet, want ik zit hier met meneer Cossery.'
Zo ontstaan zijn boeken: dunne boeken maar met uiterst precieze afgewogen zinnen. Heerlijk geformuleerde zinnen met hilarisch droge humor en verwensingen en beelden uit de Arabische wereld. Dit blijkt al uit de openingszinnen in het boek.
'De mensenmenigte die zich in een nonchalant zomers slentertempo over de verzakte trottoirs van de duizend jaar oude stad al-Kahira voortbewoog, schikte zich kennelijk onaangedaan en zelfs met een zeker cynisme in de gestage, onstuitbare stedelijke vervuiling. Het leek wel of al die stoïcijnse wandelaars op hun onvermoeibare tocht in de gloeiende lawine van de smeltend hete zon op goede voet stonden met de onzichtbare vijand die de fundamenten en de structuren aanvrat van de eens zo schitterende hoofdstad.'
Eén van die wandelaars is Oessama, de hoofdpersoon uit het boek.
'Wat Oessama het liefst deed was kijken naar de chaos. Hangend over de leuning van de bovengrondse voetgangersbrug die met zijn metalen pijlers het Tahrirplein omsloot, overpeinsde hij ideeën die faliekant in tegenspraak waren met de theorieën van gezaghebbende denkers, die verzekerden dat het voortbestaan van een land of staat valt met orde. Het schouwspel dat zich voor zijn ogen ontrolde logenstrafte deze stompzinnige bewering onontkoombaar. Sinds enige tijd gebruikte hij deze door menslievende ingenieurs ontworpen constructie, die de voetgangers moest beschermen tegen de gevaren van de straat, als panoramische uitkijkpost waar hij gesterkt werd in zijn vaste overtuiging dat de wereld tot in het oneindige kan blijven voortbestaan in chaos en anarchie'
Oessama, onze jonge antiheld lijkt sprekend op zijn schepper.
'Hij was een jongeman van een jaar of drieëntwintig die, al was hij geen fatale schoonheid, niettemin een innemend gezicht had met zwarte ogen waarin eeuwige pretlichtjes glommen, alsof alles wat hij om zich heen zag en hoorde steevast enorm komisch was. Losjes en met zwier droeg hij een beige linnen pak en een ecru zijden hemd, op geluisterd door een felrode das, en bruine suède schoenen.'
Zijn niet aan de hitte aangepaste kledij komt voort uit de noodzaak om de risico's die aan zijn vak kleven te verminderen.
'Oessama was een dief, geen legale dief zoals een minister, bankier, zakenman, speculant of projectontwikkelaar; hij was een bescheiden dief met wisselende inkomsten wiens activiteiten - in alle tijden en overal ter wereld beschouwd werden als een aanslag op de morele wet van de rijken.'
Cossery hekelt de rijken, de politici en de bureaucraten. In kurkdroge humor uit hij zijn kritiek. De wortel van alle ellende in de wereld ligt voor hem bij ambitie, hebzucht en consumptiedrang.
De echte dieven zijn niet de kleine criminelen, maar de mensen aan de top. Zij zijn de grote dieven.
Oessama vindt een compromitterende brief van de broer van de minister van Openbare werken, die banden heeft met de meest dubieuze zakenlui van de stad. De brief is gericht aan een steenrijke projectontwikkelaar die gerechtelijk vervolgd werd omdat hij verantwoordelijk werd gehouden voor de dood van een stuk of vijftig bewoners van een pand met sociale huurwoningen dat vlak na de pompeuze opening was ingestort. Hij bespaarde op bouwmaterialen en gebruikte minderwaardige materialen. In de brief wordt gezegd dat de geadresseerde niet langer op zijn medewerking kan rekenen en dat er ook geen contact meer mogelijk is en het laatste commissiegeld voor bemiddeling bij het ministerie wordt hem kwijt gescholden.
Oessama beseft het belang van de schitterende vondst. Hij heeft een bom in handen maar wat nu? Hij zoekt zijn oude leermeester op 'Nimr'. Samen zoeken ze een dissident op, Karamalla, een journalist die na een gevangenisstraf alleen nog kan wonen in een mausoleum op het kerkhof. Er ontstaat een geanimeerd gesprek. Hoe zal het aflopen?
'Nimr barstte in lachen uit, een unieke lach, een revolutionaire lach, de lach van iemand die net het smerige en groteske aangezicht heeft geopenbaard van de machtigen der aarde.'
EINDE
Zo eindigt dit uniek boek. Het is ook letterlijk een einde. Het was Cossery's laatste boek. Hij was bijna zesentachtig, had vijftien jaar nodig gehad om dit boek te voltooien, zijn vingers waren knoestig door artrose, en bovendien schreef hij naar eigen zeggen 'altijd hetzelfde'. Hij was uitgeschreven en in zijn oeuvre alles verteld wat hij te zeggen had. Maar hij kan gerust zijn. Zijn boeken worden nog altijd gelezen en heruitgegeven. En zijn misschien actueler dan ooit.
Zonder zijn toevlucht te nemen tot geweld heeft deze man door wat hij schreef en hoe hij leefde een vinger opgestoken naar de maatschappij. Cynisch en scherp. Geweldig gedaan!
Geraadpleegde bronnen:
NAWOORD van vertaalster Mirjam de Veth, in het boek Grote dieven kleine dieven
Tzum - Recensie: Albert Cossery - https://www.tzum.info/2019/05/recensie-albert-cossery-grote-dieven-kleine-dieven/