Een engel aan mijn tafel - Janet Frame

Het ongewone levensverhaal van een getalenteerd schrijfster die ten onrechte jaren doorbracht in psychiatrische instellingen. Haar jarenlange strijd om literaire erkenning nadat ze door Engelse psychiaters volledig gezond verklaard is.

Janet Frame werd in 1924 geboren in Dunedin, Nieuw-Zeeland. Ze groeide op in Oamaru. Haar schrijverschap manifesteerde zich al op jeugdige leeftijd, maar kort nadat ze haar eerste verhalen had geschreven, werd ze opgenomen in een psychiatrische instelling - naar later bleek volledig ten onrechte. 

Janet Frame is ondertussen een van de belangrijkste auteurs van de vorige eeuw. Haar omvangrijke oeuvre werd met diverse literaire prijzen bekroond.

De trilogie die ik gelezen heb, is haar complete autobiografie in drie delen. 'Naar het Is-land', 'Een engel aan mijn tafel' en 'De gezant van Spiegelstad'.

'Een engel aan mijn tafel' werd succesvol verfilmd door Jane Campion.

OVER DE FILM:

Ze werd één van de grootste verhalenvertellers maar het grootste verhaal was dat van haarzelf.

Janet Frame overleed in 2004.

'Na de eerste plaats van vloeibare duisternis, vanuit de tweede plaats van lucht en licht, schrijf ik het volgende verslag met zijn mengeling van feiten en waarheden en herinneringen aan waarheden, dat altijd de richting uitgaat van de Derde Plaats, waar de mythe het uitgangspunt vormt.'

Met deze intrigerende zinnen begint deze meer dan 500 pagina's tellende autobiografie. 

De beginjaren van haar jeugd waren gelukkig. Op 28  augustus 1924 werd ze geboren, Janet Paterson Frame, als derde kind in een gezin waar in 1920 een dochter, Myrtle, werd geboren, op 20 april een zoon, Robert of Bruddie; in 1923 nog een zoon, die dood werd geboren en naamloos werd begraven. Ze had een tweelinghelft die zich niet verder had ontwikkeld dan een paar weken. Later werd er nog een zus geboren, de jongste.

Moeder had het druk met de zorg voor de vier kinderen, haalde graag herinneringen op en hield van teksten en gedichten die ze vaak samen opzegden. Ze schreef zelf ook gedichten. Dan was er nog pa's speciale lied, dat hij voor hun ma zong:

'Ga mee voor een reis in mijn luchtschip
ga mee voor een tocht door de lucht
ga mee voor een reis rondom Venus
ga mee voor een heerlijke vlucht.
Niemand kijkt als wij elkaar kussen,
niemand kijkt als wij samen gaan
ga mee voor een reis in mijn luchtschip
dan brengen we 'n bezoek aan de maan.'

Een liefdevol gezin waar de mensen en de muren mooie teksten, poëzie en gedichten ademen.

Later slaat het noodlot toe. Haar broer Bruddie krijgt toevallen, epilepsie en hun leven verandert drastisch. Hij kreeg veelvuldig aanvallen die zijn verwarring en angst alleen maar vergroten. Zijn vader is er vast van overtuigd dat als Bruddie het alleen maar 'wil' hij beter kan worden. Zijn zoon is een zwakkeling. De oplossing schuilt volgens hem in discipline en wilskracht. Moeder is ervan overtuigd dat hij erover zal groeien. Later als hij groot is, zullen de toevallen verdwijnen. Het is slechts tijdelijk. Moeder wijdde vanaf dan alle tijd aan hen. Janet leert al vlug om onzichtbaar te zijn, in het rijtje te lopen en zich passend te gedragen om de volwassenen om haar heen zo min mogelijk last te bezorgen. Het wordt haar overlevingsmodus.

De ziekte doet een aanslag op hun financiën en het gezin leeft in armoede. Wanneer Myrtle zestien jaar is, slaat nog een tragedie toe. Ze verdrinkt in het zwembad.

Naast de dood van haar zus, wordt Janet in haar jeugd verteert door een allesoverheersend verlangen om schrijfster te worden. Ze is voortdurend bezig met schrijven, vooral gedichten en stuurt geregeld inzendingen naar kranten. 

Wanneer ze later naar de kweekschool in Dunedin gaat - ze zal immers onderwijzeres worden net als haar tante Peg - lijkt het niet haar eigen beslissing te zijn, maar de wens van de volwassenen om haar heen die ze zich eigen heeft gemaakt. Tegelijk schrijft ze zich in aan de universiteit voor lessen Engels en literatuur. Maar het studentenleven gaat haar steeds moeilijker af. Ze is een buitenbeentje, voelt zich al haar hele leven anders en de eenzaamheid neemt toe. Ze is graag op zichzelf en het verschil tussen haar medestudenten en haar zus, die ook gaat studeren en die zich later bij haar voegt en die graag en overvloedig deelneemt aan het studentenleven, over sociale vaardigheden beschikt waarover Janet enkel kan dromen, maakt haar eenzaamheid nog groter, schrijnender, confronterender. Ze onderneemt een zelfmoordpoging en komt in het ziekenhuis terecht. Ze krijgt de diagnose 'schizofrenie' opgeplakt en wordt opgenomen in een psychiatrische instelling. Ze brengt er jaren in door, ondergaat meer dan tweehonderd electroshocks en staat op de lijst voor een lobotomie. 

Nadat ze een belangrijke prijs wint voor haar verhalenbundel 'De lagune' wordt ze ontslagen uit de kliniek en gezond verklaart. 

Door een beurs van het State Library Funds reist ze naar het buitenland. Ze woont in Londen, Ibiza en Andorra. In Engeland wordt ze helemaal gezond verklaart en volgt jaren psychotherapie om met de gevolgen van haar verkeerde diagnose en haar jarenlange verblijf in psychiatrische instellingen te leren omgaan.

Wanneer haar vader overlijdt, keert ze na zeven jaar verblijf in het buitenland, terug naar Nieuw-Zeeland. 

Het boek is niet altijd zo gemakkelijk te lezen. Er staan veel verwijzingen in naar dichters en gedichten die mij niet altijd bekend voorkwamen. Daarbij gebruikt ze soms lange zinnen met (veel) bijzinnen in. Dat maakt dat het wel iets vergt van de lezer. Toch is het boek zeer de moeite waard door de taalgevoeligheid en haar oorspronkelijke kijk op de werkelijkheid.

Over een ongewone schrijfster met een ongewoon leven. Uiteindelijk krijgt ze toch de literaire erkenning die ze verdient.