De Zonnekoning
Lodewijk XIV werd op vijfjarige leeftijd koning en zou dat 72 jaar blijven. Hij was de uitvinder van het absolutisme: de totale macht bij de gratie van God. Zijn symbool werd de zon. Een indrukwekkend meesterwerk over De Zonnekoning.
Een koning van graniet
Wilskracht, doorzetting, plicht, discipline en zelfontkenning. Die eigenschappen werden een rode draad in zijn bestaan.
In zijn tienerjaren was hij een middelmatige leerling, geen geboren genie. Hij pikte snel op wat het leven hem te leren had. Dat was ook nodig. In zijn kindertijd werd hij al geconfronteerd met de eerste aanrakingen van de beenharde, politieke werkelijkheid. Hij werd daarin ingewijd door kardinaal Mazarin, de beste leermeester die men zich op dat gebied kon wensen. Zijn opvolgers waren niet van het zelfde kaliber maar tegen dan stond Louis al meer dan stevig in zijn schoenen.
Korte inhoud
De wil van de kardinaal
Frankrijk had een politiek probleem. Daar was kardinaal Richelieu zich zeer goed van bewust. Zelf een geestdriftig beoefenaar van de clandestiene wip, wist waar het aan lag. Al achttien jaar hadden de echtelieden - koning Louis XIII en zijn echtgenote Anna van Oostenrijk, die feitelijk van Spanje was - de liefde niet meer met elkaar bedreven. De zin daartoe ontbrak, om diverse redenen. In bewoordingen die een kardinaal het schaamrood naar de wangen zou stuwen - maar niet die van Richelieu - legde hij uit dat het hem niets kon schelen wat er tussen hen gaande was, maar dat het hun plicht was als koningspaar om de seksuele activiteiten te hervatten in het belang van de staat. En warempel, Gods wil geschiedde. Op 5 september 1638 werd het langverwachte kind geboren. Een dauphin! Twee jaar later kreeg hij er nog een broertje bij, Philippe genaamd.
De jonge Louis werd algauw Louis-Dieudonné genoemd, de door God gegevene.
Hij was net geen vijf jaar toen zijn vader stierf en erfde de troon. Toch was de werkelijkheid anders. De troon was geenszins in zekere handen. Zijn moeder werd koningin-regentes. Maar wie zou namens haar de dagelijkse leiding van het koninkrijk in handen krijgen? Ze koos voor de veertigjarige Mazarin die de propagandamachine op volle toeren deed draaien. Zo werden er stante pede schilderijen vervaardigd met de jonge vorst op zijn troon. Hij was maar net zijn vijfde verjaardag gepasseerd, maar dat was voor Mazarin een bijkomstigheid.
De twee buitenlanders die nu Frankrijk regeerden, Anna de Spaanse en Jules de Italiaan, vormden in die eerste jaren van het regentschap een sterk politiek paar.
Vanaf zijn achtste stond Louis XIV helemaal onder de hoede van de kardinaal-eerste minister. Elke dag kwam de kleine Louis op de les bij de kardinaal. Van hem leerde hij de sluipwegen van de macht en de geheimen van de diplomatie. Theologische discussies en filosofische traktaten deden hem gapen van verveling, maar Mazarins politieke lessen boeiden hem veel meer.
Anna van Oostenrijk heeft haar zoon echt ingepeperd dat de macht van een monarch absoluut en onbetwist hoort te zijn. Ook drukte ze hem jaar na jaar op het hart dat hij onbewogen diende te blijven, tranen wegslikken, geen tekenen van ongeduld mocht tonen of van angst. Het begon op te vallen dat hij in het openbaar zelden lachte en nauwelijks bewoog.
Zijn broertje Philippe werd op een heel andere manier opgevoed. Omdat hij geen bedreiging zou vormen, wilden ze dat hij een zwak, vrouwelijk karakter zou ontwikkelen en de beste manier daartoe leek hem op te voeden als een meisje. Philippe liep letterlijk rond in meisjeskleren, speelde met poppen en juwelen, en werd gemaquilleerd. Mazarin bracht Philippe zelfs in contact met een van zijn Italiaanse neven, een homoseksueel - en misschien zelfs pedofiel - Fillippo Mancini. Die wijdde hem op jonge leeftijd in. Een en ander had gevolgen. Philippe zou later als travestiet door het leven gaan.
De Fronde
Op 11 januari 1648 stond Parijs op uitbarsten. De parlementsleden jutten het gepeupel op tegen de nieuwe belastingen die de regering had ingevoerd. Het volk klaagde al maanden over de hoge voedselprijzen, maar dat ontging Anna. Er was ook al lang een machtsstrijd met de zogenaamde Grands. Dat waren de oude, feodale edellieden, zoals hertogen, leden van de koninklijke bloedlijn en de pairs of hoogste vazallen van de koning. De Grands hielden vast aan hun middeleeuwse privileges, machtsposities. Ze boden het hoofd aan de koning en konden dat alleen doen omdat ze machtig en rijk waren.
De opstand had men ondertussen een naam gegeven: de Fronde.
Midden in de nacht van 5 op 6 januari 1649 kwam het zover dat men zich genoodzaakt voelde uit Parijs te vluchten naar het kasteel van Sint-Germain. Uiteindelijk werd er een akkoord gesloten met het parlement en na een afwezigheid van acht maanden konden ze eindelijk terugkeren naar de hoofdstad. Duizenden mensen wachtten hen op. Het volk riep 'Vive le roi!' Gejuich van mensen die wekenlang tegen zijn regering hadden gerebelleerd. Was dat de volkswil? Labiel, onevenwichtig en onbetrouwbaar? Nee, zo wilde hij niet regeren, zo kon geen enkele vorst regeren.
In de nacht van 9 op 10 december kwam het tot een onwaarschijnlijke vertoning in de koninklijke vertrekken. weer maakte de koningin zich klaar om te vluchten en aan de paleisdeur meldde zich de kapitein van de lijfwacht die eiste dat hij de aanwezigheid van de koninklijke familie kon vaststellen. Anna snelde naar de kamer van Louis, hij moest meteen in bed gaan liggen en voorwenden dat hij sliep. Louis gehoorzaamde. De hele nacht lang defileerden toen honderden mensen voorbij Louis' bed waarbij hij later zou schrijven dat hij hun uitwasemingen had kunnen ruiken. Toen zwoor hij dat hij nooit meer zo'n vernedering zou dulden. Nooit meer! Nooit zou hij dit vergeven. Als het waar is dat karakters gesmeed worden in de kinderjaren, dan mag die dramatische nacht voor Louis XIV echt wel gelden als een van de meest determinerende momenten van zijn leven.
Op 7 september 1651 vond de inauguratieplechtigheid plaats. Het werd een grote triomftocht door Parijs dat Anna had georganiseerd voor haar zoon.
Na vijf jaar burgeroorlog, intriges, schandalen en onkiese manipulaties had de troon een einde gemaakt aan de Fronde. Maar de ravage was groot. De schatkist was zo goed als leeg. Het aantal slachtoffers was niet te tellen. Plunderende troepen hadden alles in brand gestoken, iedereen verkracht die ze te pakken konden krijgen en hele dorpen in de as gelegd. Parijs bleef ongeschonden maar telde niet minder dan zestigduizend bedelaars. Het geweld nam toe. Winkels werden overvallen, mensen op klaarlichte dag aangevallen en beroofd.
Zo begon het rijk van Louis XIV in zeer onfortuinlijke omstandigheden. Hij nam zich voor dat onder zijn bewind nooit nog chaos zou heersen. De wereld had een nieuwe orde nodig, een orde die hij tot stand zou brengen. En naar dat doel leidde slechts één weg: de absolute macht.
De ontgroening
Louis groeide op en hij werd één blok testosteron. Hij hield van oorlog en het wilde draven over slagvelden. Even nadrukkelijk aanwezig was zijn drang naar seks. De eerste die dat opmerkte was zijn moeder. Toen Louis volop puberde, nam Anna een onalledaags besluit. Ze liet hem ontmaagden. Het hielp niet.
Zonsopgang
In afwachting van beterschap leerden Anna en Mazarin de koning iets heel belangrijks: regeren betekent communiceren. Een beeld uitdragen. Binnen het paleis ging het om regeren, erbuiten om acteren. Grootse feestelijkheden bijwonen, symbolische daden stellen, ceremonieën leidden. Dat was wel aan Louis besteed. Als prille jongeling vond hij een duidelijk genoegen in praal en groot vertoon. Al heel jong, hij was pas zeven, muntte hij ook uit in de dansles. Dansen zou uitgroeien tot een van zijn grote passies. De dans incarneerde belangrijke kwaliteiten zoals zelfbeheersing, discipline, elegantie en mannelijkheid. Dans en ballet waren bij uitstek de kunsten om die eigenschappen te tonen. Net omdat ze discipline en ernst, een sterk lichaam en een nimmer aflatende wilskracht vereisten, vormden ze de perfecte voorbereiding op zelfverdediging en militaire confrontatie en toonden de fysieke bekwaamheid van de danser om de grootste uitdagingen aan te kunnen. Streefdoelen die wel besteed waren aan de jonge vorst.
Had het aan Louis gelegen, dan was hij net zo graag balletdanser geworden als Zonnekoning, schrijft Johan Op de Beeck in deze imposante biografie die hij aan deze Franse koning wijdt, maar veel keuze had hij niet.
Zonnekoning
In het Ballet de la Nuit verscheen de koning in zijn laatste rol op de planken als de Opgaande Zon, gekleed in een kostuum dat volledig bekleed was met goudschilfers. Op zijn hoofd droeg hij een gouden diadeem waarboven veelkleurige en gouden pluimen van wel een halve meter hoog prijkten. Oogverblindend moet het geweest zijn. De glans van de zon vervulde het podium en de jonge Philippe mocht iets zeggen - voor de rest moest hij zijn hele leven zwijgen - en declameerde:
De Zon die mij volgt is de jonge Louis
Het Sterrengewemel vlucht weg
Wanneer de Grote Koning doet zijn zeg
Vanaf die bewuste avond sprak men voor het eerst van de Zonnekoning. Een mythe was geboren.
Maar er moest ook gehuwd worden. Op hoogst irritante wijze, zo vond Louis, werd hem dat dagelijks ingepeperd door zowel zijn moeder als Mazarin. Hij had een liefdesaffaire met Marie Mancini, een nichtje van Mazarin. De koningin-moeder zong dan weer de lof van een andere gegadigde, Maria Theresia van Oostenrijk, dochter van de Spaanse koning Felipe IV. Uiteindelijk zou Maria Theresia de eerste echtgenote van Louis worden.
10 maart 1661. Mazarin was amper een dag dood. Nog voor de ministerraad begon had hij een nota gedicteerd waarin hij gehoorzaamheid eiste van zijn onderdanen in alles en zonder uitzondering. De koning was slechts verantwoording verschuldigd aan God.
In plaats dat hij een opvolger voor Mazarin zou aankondigen, verklaarde hij dat hij nu zelf de regering in handen neemt. Hij vatte moed en was vastbesloten waarna hij zijn ministers sprakeloos en ten zeerste onder de indruk achter liet.
De verrijzenis van Versailles
Toen de koning op 25 oktober 1660 voor het eerst zijn echtgenote Maria Theresia uitnodigde in Versailles, was het beroemde kasteel nog lang niet wat het later zou worden. Het was een afgelegen jachtslot dat door zijn vader Louis XIII was opgetrokken als een vakantieverblijf. Gelegen te midden van de moerassen en bossen leek het wel het lustoord van een rijke kluizenaar. Maar de koning werd er verliefd op, een hartstocht die hem nooit meer zou loslaten. In Versailles voelde hij zich leven en hij werd er meestal opgezocht door een van zijn liefdes. Om deze dames te behagen gebood hij in 1662 het kasteel te verfraaien en te decoreren, mooier en comfortabeler te maken dan hoe zijn vader het had nagelaten. De ene bouwploeg verscheen na de andere.
Vrouwen komen, vrouwen gaan
Ook waren er vrouwen die kwamen en andere die gingen. Een vrouw die in het leven van Louis kwam, was de zesentwintigjarige Françoise - Athénaïs - de Montespan. Met haar zou hij de langstdurende en innigste relatie hebben.
Een andere vrouw die ging, was zijn moeder. In de nacht van 20 op 21 januari 1666 stierf zijn moeder in het Louvre.
Nakomelingen
Athénaïs de Montespan had veel invloed op Louis XIV en ze zou hem zeven kinderen baren, die hij overigens allemaal erkende als zijn eigen kinderen. Louis was een goede papa voor al zijn kinderen, wettige en onwettige. Uiteindelijk had hij meer buitenechtelijke kinderen dan legitieme. Buiten het huwelijk heeft hij minstens zestien kinderen gehad, van wie er acht vroegtijdig gestorven zijn. Nog één intrigerend mysterie blijft hangen. Tussen 1664 en 1675 werden in het Louvre twee meisjes geboren die onmiskenbaar negerbloed in hun aderen hadden. Over het bestaan van die gekleurde kinderen bestaat geen twijfel. Maar wie had hen gebaard en vooral: wie had hen verwekt? Met twee zwarte dochters uitpakken, dat was zelfs voor Louis te veel van het goede. Ze werden opgeborgen in kloosters en er werd zijn hele leven lang voor hen gezorgd met geld dat rechtstreeks uit Versailles kwam.
De gifaffaire
De markiezin de Brinvilliers, een dame van adel en lid van het hof, werd verdacht van de dood op zes leden van haar familie om de erfenis op te strijken. Ze werd gemarteld en kreeg de doodstraf door onthoofding.
Niet alleen de misdaad zelf zorgde voor onrust. Er werd gezegd dat gifmengers de duivel aanriepen. Men geloofde heel hard in het bestaan van de duivel. De duivel ging wonen in het denken van de koning en beïnvloedde zijn gedrag.
De koning had regelmatig last van schuldgevoelens door zijn seksuele uitspattingen. Naarmate hij ouder werd, werd hij gevoeliger voor het laatste oordeel over zijn ontrouw en seksuele bandeloosheid.
Toen de gifaffaire losbarstte zag de koning er de wraak van God in, de straf voor zijn losbandigheid.
Terug naar de Middeleeuwen
Het werd tijd voor actie. In het begin van het jaar 1679 belastte Louis zijn politiechef La Reyne met de zware taak de gifmengerij en alles daarrond doortastend aan te pakken. La Reynie kreeg zoveel macht dat hij kon optreden als speurder, openbaar aanklager en rechter tegelijk. Er werd een Chambre Ardente opgericht, een uitzonderingsrechtbank die in alle geheimhouding opereerde en rechtstreeks aan minister Louvois en de koning rapporteerde. Terug naar de Middeleeuwen van de zestiende eeuw dus.
De ene ontdekking na de andere kwam aan het licht en het kwam allemaal dicht in de buurt van de koning. De koning maakte zich zeer ongerust om het toenemende aantal hooggeplaatsten en edelen dat in opspraak kwam. Zo kwam er ook een onderzoek naar zijn geliefde Athénaïs. Louis werd met de dag radelozer. Uiteindelijk besliste hij om alles wat mat Madame de Montespan te maken had, te laten rusten.
Op 21 juli 1682 ontbond de koning dit lugubere geheime gerechtshof. Het had 104 zaken behandeld, 36 doodvonnissen uitgesproken. Twee mensen waren dood gefolterd tijdens hun ondervraging.
Het geheime huwelijk
Athénaïs bleef waar ze was, in haar officiële functie als surintendante van de hofhouding van koningin Maria Theresia. De gouvernante van de kinderen van Athénaïs en Louis was een weduwe Françoise Scarron. Niets had haar voorbestemd om de belangrijkste vrouw van Frankrijk te worden. Haar intellectuele bagage was aanzienlijk. In literaire kringen in Parijs en zelfs rond het hof stond ze bekend om haar schriftelijke en mondelinge vaardigheid. Ze was deemoedig en godsvruchtig, ingetogen, intellectueel en schroomvallig. Er ontstond een relatie tussen haar en Louis XIV die even belangrijk als raadselachtig was. Ze kwam bekend te staan als Madame de Maintenon.
De Zonnekoning werd ouder. De tijd van verzengende hartstochten was voorbij. Die van tederheid en ontroering begon. In de zomer van 1683 stierf koningin Maria Theresia. In de nacht van 9 op 10 oktober 1683 trouwde Louis XIV met Françoise. Louis was toen net 45 en Françoise al 48. Een verborgen huwelijk waarover Louis met geen woord heeft gerept. Een nieuwe koningin werd de Maintenon dus niet.
De hoogtijdagen van Versailles
Uit de woestenij en de moerassen die Versailles vroeger was, rees een fenomenaal paleis zoals we het nu kennen. Het was voor Louis veel meer dan zijn hoogmoed, zijn passie, veel meer dan het afwijzen van het labiele Parijs als woonplaats. Versailles was voor hem een creatie van beschaving en nieuwe ordening. Van moeras naar tuinen en fonteinen, van wild woud naar strakke ordening, van totale wanorde naar de perfecte harmonie. De overwinning op de chaos.
Hij was 40 jaar oud, op het hoogtepunt van zijn macht en met de Vrede van Nijmegen op zak, toen hij in 1678 een beslissing nam die Versailles zou maken tot wat het heden is. Versailles zou zijn huis worden, zijn hof, het centrum van de wereld. De architect was Jules Mansart. Op de verschillende bouwplaatsen samen waren in die jaren zesduizend paarden en 36 000 arbeiders aan de slag. De koning besliste elk detail zelf.
Wat hem ook bezighield, waren de tuinen. Hij heeft persoonlijk een gids voor de bezoeker geschreven. Tot op de dag van vandaag kan de bezoeker letterlijk in de voetsporen van de grote koning treden en zien wat hij wilde dat je zou zien.
Het kasteel zelf bood onderdak aan bijna zevenduizend mensen, leden van de adel, hofdames en allerlei soorten bedienden, ook het Maison Militaire du Roi de France, het elitekorps van de koning, de beste soldaten van het rijk en kweekvijver van goede officieren zoals de beroemde d' Artagnan. Die heeft dus echt bestaan. Ook de ministriële ambtenaren, die in de zijvleugels kantoor hielden waren daar gehuisvest.
De Zonnekoning hield van bezoek. De toegang tot het kasteel was vrij. Iedereen kon erin, op voorwaarde dat je fatsoenlijk gekleed was en een degen droeg.
Er waren weinig toiletten te vinden in het kasteel. Hygiëne was onbekend. De rijken droegen veel wit linnen dat ze soms twee of drie keer per dag vers aantrokken.
Om indringende luchtjes te maskeren, gebruikte men parfum. Geparfumeerde zakjes werden in rokplooien of vestzakken gedragen.
Overal deden mensen hun behoefte of plasten. Op zijn oude dag heeft Louis zelfs toegegeven dat er fouten in de architectuur van Versailles waren geslopen. Het had alleen maar een mooi uiterlijk!
De koning had ook geen seconde privacy. Hij leefde voortdurend in de openbaarheid. Later trok hij zich meer terug in alle intimiteit, in Marly, niet verder dan een half uur verwijderd van Versailles. Hij bracht er steeds meer tijd door. Men kon Marly slechts bezoeken op persoonlijke uitnodiging en etiquette was er nagenoeg onbestaande. Het kasteel is verdwenen. Helaas.
Er was veel muziek en plezier, maar onder de oppervlakte veel verborgen belangen, heftige jaloersheid en vurige ambitie.
Versailles was echter niet alleen politiek, zoals iedereen weet die de Britse schandaalreeks met die naam heeft gezien. Versailles was ook geflirt, overspel en heel veel kinky seks.
In de jaren negentig en zeker na 1700 zou de eens zo levenslustige levensgenieter veranderen in een devoot. Versailles werd een plek waar devotie en religieuze ernst langzamerhand de plaats innamen van blijspelen en vermakelijkheden. Dit was zeker onder invloed van Françoise de Maintenon die haar draai in Versailles niet kon vinden, zelfs niet in de getemperde versie ervan. Maar de koning zelf veranderde ook.
Versailles droeg veel bij aan de ontwikkeling van de Franse cultuur. Niet alleen door de kunsten, maar ook door de omgangsvormen en sociale regels die ontstonden.
In Versailles kon je alleen staande blijven als je voortdurend schaafde aan je persoonlijkheid en je gedrag aanpaste aan de steeds verfijndere normen.
Ook ten aanzien van de vrouw werd het gedrag respectueuzer en galanter. Dat was het rechtstreekse gevolg van de niet te evenaren voornaamheid van Louis XIV zelf.
Goede manieren, gecodificeerd gedrag, hoog gecultiveerd taalgebruik - het was allemaal prachtig om te horen en te zien. Maar de keerzijde was dat niemand zich nog op een natuurlijke wijze gedroeg. Dit alles leidde tot kunstmatigheid en huichelarij. Welkom in het tijdperk van de hypocrisie!
Wat de moraal betreft: het was een echt bordeel. Niets in Frankrijk was zeldzamer dan het christelijke geloof. Losbandigheid alom. Theater dus en de hoofdrolspeler: de koning zelf. Hij was een volleerd toneelspeler.
Versailles werd een controlemiddel dat de adel nooit meer de macht zou krijgen. De adel onderwierp zich aan al die verknechting. Ze verkozen Versailles boven alles. Het was hun eigen verwachting dat ze daar zelf ook meer aanzien, macht en fortuin zouden vergaren. Louis wist dat en buitte die gretigheid schrander uit.
De onverdraagzame
Op 22 oktober 1685 ondertekende Louis XIV in Fontainebleau het besluit om de tolerante wetgeving van zijn grootvader te beëindigen. Met stichtelijke vroomheid en één pennentrek werd het Edict van Nantes weer ingetrokken. Het was een blunder van formaat. De vervolging van de hugenoten begon. Hij maakte zich in heel Europa antipathiek. Zijn faam als onverdraagzame en absolutistische heerser werd dramatisch.
Tussen de bedrijven door leidde hij aan gezondheidsproblemen.
Louis trok weer ten oorlog en die oorlog werd maar al te vaak bij ons uitgevochten, in de Lage Landen. Het zou bekend staan als De Negenjarige Oorlog. In 1997 kwam de Negenjarige Oorlog tot een einde door diplomatieke onderhandelingen. Men keerde terug tot de situatie van negen jaar eerder maar nu waren het de Hollanders die de verdediging van de Zuidelijke Nederlanden op zich namen in plaats van de Spanjaarden. De Vrede van Rijswijk kon op weinig begrip rekenen in Parijs en Versailles.
De Spaanse successie
De Spaanse koning Carlos II zou spoedig sterven. Wie zou in Spanje troonopvolger worden? Een Habsburger of een Fransman?
De strijd zou gaan tussen Wenen en Versailles.
Leopold I maakte aanspraak op de Spaanse troon door zijn huwelijk met een zus van Carlos II. Maar Louis XIV ook want zijn moeder en overleden echtgenote Maria-Theresia waren rechtstreekse afstammelingen van het Spaanse koningshuis. Carlos II had de paus geraadpleegd en die had hem aangeraden om voor Frankrijk te kiezen. Zo kreeg met één pennestreek Frankrijk een heel wereldrijk in de schoot geworpen in het jaar 1700. Op 16 november maakte Louis XIV bekend dat Philippe duc d' Anjou, de zoon van Monsieur, zijn zoon, nu koning van Spanje was, Philippe de Vijfde, 17 jaar.
Zonsondergang?
De Republiek en Engeland reageerden mak op de successie zelf.
Alleen Franse handelaars mochten slaven leveren voor de Spaanse plantages en mijn bouw. Ze kregen ook gunstige handelsvoorwaarden.
Hyacinthe Rigaud schilderde het laatste portret van Louis XIV. Het zou ook het beroemdste worden.
In 1700 stierf André le Nôtre, zijn tuinarchitect. Op 17 januari 1701 stierf de 80-jarige Bontemps, zijn trouwe persoonlijke lakei. Zijn veertigjarige zoon, de dauphin, stierf. Enkele maanden later sierft Monsieur, zijn broer, door een hersenbloeding na een felle ruzie met elkaar.
Louis XIV kreeg weer oorlog met Holland omdat hij na de dood van de Engelse koning James II die was afgezet en Willem III van Holland was koning, de zoon van James, de prins van Wales erkende als erfgenaam van zijn vader en als koning van Engeland.
Willem III van Oranje kreeg heel Europa eendrachtig tegen zijn aartsvijand. Zelf heeft hij het succes niet meer meegemaakt. Hij stierf en werd opgevolgd door zijn schoonzus Anne Stuart.
De koning werd ondertussen oud en ziek. Hij had veel last van jicht. Hij leeft somber, sober. Alleen veel eten gaat nog. Zijn lievelingskost zijn doperwtjes.
Prins Eugène, in Parijs geboren, zoon van graaf van Soissons en Olympe Mancini, een van de nichtjes van wijlen kardinaal Mazarin, vond Louis een ongehoorzame vlegel voor wie geen plaats meer is in Versailles. Hij ging als officier voor het huis van Habsburg werken. Hij werkte zich snel op in het Oostenrijkse leger. Hij heeft Wenen bevrijd van de Turken.
Steeds meer machten sloten zich bij de Oostenrijkse kiezer aan.
Koningin Anne gaf het opperbevel van de Engelse strijdkrachten aan John Churchill. Hij deed het goed met prins Eugène en ze werden goede vrienden.
Blenheim
In Blenheim kwam het tot een treffen tussen het Frans-Beierse leger en het geallieerde. Voor Louis XIV en de Fransen was het de eerste beslissende nederlaag in meer dan zestig jaar.
Het annus horribilis
1708. De Zonnekoning werd zeventig jaar. Nooit zou hij zijn land in de steek laten en die diepste overtuiging leidde hem naar een nieuw gevecht. Op 11 juli 1708 vond de slag bij Oudenaarde plaats.
Prins Eugène trok op naar Lille om er de belangrijkste vestingsstad in te nemen. In Versailles voelde het aan alsof de vijand al voor de paleispoort stond. Voor de Franse troepen zat er niets anders op dan een terugtocht uit Vlaanderen. De geallieerden eisten niets minder dan de Spaanse kroon. Felipe V moest weg uit Madrid.
Het leidde in Versailles tot een echte regeringscrisis maar ook tot een persoonlijke crisis bij de koning.
De winter van 1708-1709 was in heel West-Europa bar koud. Er was extreme vorst. In Versailles keek Louis in zijn wijnglas en zag er een brok rood ijs in liggen. In Oudenaarde was de Schelde dicht gevroren. Men kon met paard en wagen over de Schelde rijden. Mensen vroren dood. Patrijzen in het veld stierven van de kou. Het duurde tot eind maart. Daarna begon het te regenen met overstromingen tot gevolg.
In Versailles kende men geen rechtstreeks contact met de realiteit. Alleen in de vorm van slecht nieuws en brieven en verslagen. Dat was nu anders.
Voor de allereerste keer was een belangrijk politiek besluit genomen onder druk van buitenaf en tegen de wil van Louis XIV. Het was het gevolg van de publieke opinie.
Het was een zware slag voor het absolutisme en het begin van iets nieuws
Louis had een slechte gezondheid. Hij leek meer te eten dan voorheen en zijn stoelgang was mateloos. Tweeëntwintig keer per dag soms. Hij had veel buikpijn, jichtaanvallen en nierstenen.
Een wereld in grijstinten
In 1709 deed Louis iets wat de monden liet openvallen. Hij deed iets wat geen vorst voor hem ooit had gedaan. Hij richtte zich persoonlijk en rechtstreeks tot zijn volk, verantwoordde zich voor zijn beleid en vroeg de steun van de gewone mensen.
Een politieke aardverschuiving, een stille revolutie.
Het Franse volk schaarde zich als één man achter hun koning. Er zouden meer dan zeshonderdduizend Fransen sterven door honger en ontbering.
Maar naar welk front moesten ze gaan? Vooral naar Spanje of toch maar naar de Zuidelijke Nederlanden?
Op 17 februari 1710 werd zijn tweede achterkleinkind geboren.
Louis kreeg plots politieke bondgenoten uit een onverwachte hoek: Londen. Engeland was van mening dat er meer economisch heil viel te verwachten van een vredesakkoord met Frankrijk en Spanje, waarbij vooral de Engelse handelsbelangen gediend konden worden.
Geldnood deed Louis XIV besluiten om vanaf oktober 1710 een einde te maken aan de belastingvrijstelling van de adel. Ze zouden voortaan tien procent van hun inkomsten moeten afstaan. Dit was een revolutionaire hervorming, schokkend en vernieuwend.
Koning Felipe V zag zich genoodzaakt om nogmaals te vluchten uit de hoofdstad. De Castiliaanse bevolking bleef hem steunen.
Louis zou hem te hulp komen.
Op 9 april 1711 overleed zijn troonopvolger Monseigneur, zijn zoon. Net geen 50 jaar oud geworden.
Voor Duc de Bourgogne, de nieuwe dauphin, was de weg vrijgemaakt. Als Louis zou sterven natuurlijk. Hij was al 70 en liep in de weg.
Noord-Frankrijk werd aan alle kanten aangevallen. Villars ondernam wat hij kon. Genoopt tot verdedigen deed hij een nieuwe militaire uitvinding: de loopgraven, Ne Plus Ultralinies. Een opmaat naar de latere loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog.
De koning was haast nooit meer in Versailles. Hij verkoos Marly.
In Wenen was keizer Jozef I gestorven. Dat overlijden veranderde alles. Allen Karl, zijn broer, kwam in aanmerking om hem op te volgen. Die deed echter intussen ook als Carlos III alsof hij koning van Spanje was.
De Spaanse en Oostenrijkse kroon zou dan in dezelfde handen vallen.
Londen probeerde een zo gunstig mogelijk akkoord te sluiten. Louis XIV vond het allemaal best. Felipe V mocht zijn troon behouden.
Op 7 oktober 1711 zetten Franse en Engelse onderhandelaars hun handtekening onder een voorakkoord. Er was geen Hollander of Oostenrijker aan te pas gekomen. Ook geen Spanjaard.
Zes dagen na zijn echtgenote, Marie-Adélaide, overleed de dauphin in Marly. Hij was 29 jaar oud.
Op 27 februari overleed de vijfjarige duc de Bretagne, Louis' achterkleinzoon. Zijn tweejarige broertje voelde zich ook niet lekker maar dankzij alerte gouvernantes overleefde hij.
Plots was hij de van de vierde naar de eerste plaats opgeklommen als opvolger van de Zonnekoning. Hij zou de latere Louis XV worden.
Villars versloeg Eugène en zijn leger. Het was niet de grootste overwinning, zeker de noodzakelijkste. Louis' rijk was behoed voor een invasie. Dit was een keerpunt in de Spaanse successieoorlog.
Er werd getekend. De Bourbonkoning mocht de Spaanse troon houden, en ook de kolonies, maar Louis XIV moest er in toestemmen dat de Franse en Spaanse kroon nooit in één hand zouden komen. Er mocht ook geen Habsburger meer op de Spaanse troon belanden.
Vanaf dan werd de Bourbonfamilie in twee takken gesplitst: een Franse en een Spaanse.
Engeland werd de grote winnaar.
De Vrede van Utrecht zorgde dus voor een nieuw machtsevenwicht in de wereld, waarbij Groot-Brittannië zich kon ontwikkelen tot een maritieme en en mercantiele wereldmacht die niet langer bijgebeend kon worden door de Republiek.
Pas in 1714, na 13 jaar oorlog, leefde Europa weer helemaal in vrede.
Het laatste gevecht
Het lichaam van de koning was in verval. Een zwaar en droevig lichaam. Zonder tanden, gewend aan pijnen en kwalen.
Voor amusement moest je ook niet meer in Versailles zijn. De kwezelarij van de Maintenon en de neerslachtigheid van de koning hadden van die sprankelende plek een benepen godshuis gemaakt.
Het was het einde van een tijdperk. Het leven had voor Louis XIV elke zin verloren. Maar niet God en de monarchie. Die laatste moest gered worden en wel in de vorm zoals hij haar altijd had voorgestaan. Met merkwaardige hardnekkigheid bleef hij godsdienstige zuiverheid nastreven.
Het zorgde voor ruzie in de kerk, het laatste wat hij wilde maar het was wel wat hij kreeg.
Het politieke spookbeeld dat hij zag naderen, was een machtsdeling met vertegenwoordigende organen. Een stuitende domheid in zijn ogen.
Louis had een sterke, standvastige troonopvolger nodig. Er restte hem nog maar één rechtstreekse wettelijke troonopvolger: zijn laatste achterkleinzoon Louis, de duc d' Anjou. Het kind was 4 jaar.
Iedereen die hem dierbaar was, was al dood. Niet hemzelf.
De opvolgingskwestie was waarschijnlijk de enige reden dat hij in leven bleef.
Het doven van de zon
Op 1 september 1715 overleed de 76-jarige Louis XIV. Het laatste gevecht, dat tegen de dood, kon ook hij niet winnen.
Waarom zou je dit boek lezen?
Eerlijk toegegeven: ik zou het boek zelf nooit genomen hebben om te lezen. Omdat het boek gekozen is in de boekenleesclub, ben ik eraan begonnen. Ik hou meer van literair geschreven romans met veel 'showing'. Een autobiografisch geschiedenisboek kan dat uiteraard niet zijn. Het is 'telling', lezen en slikken.
Toch heeft het boek mij gefascineerd en kunnen meenemen van in het begin. De meeslepende schrijfstijl van Johan Op de Beeck maakten dat ik elke dag 25 pagina's heb gelezen tot deze turf uit was. Het is dan ook geschiedenis in een romanvorm en dat maakt het zo boeiend om te lezen.
Wel heb ik mij afgevraagd in hoeverre ik in de interpretatie zit van Johan Op de Beeck zelf. Als jij en ik de bestaande bronnen zouden raadplegen en lezen, zouden wij de personen dan ook zo beschrijven?
De bijlage achteraan met de gekleurde prenten over Louis en de belangrijkste personen in zijn leven vond ik een fijne toevoeging.
Ook de stamboom vooraan in het boek is verhelderend en heb ik af en toe geraadpleegd onder het lezen. Jammer van de drukfout bij Louis XIV himself. De vermelde geboortedatum en sterfdatum is die van zijn vader Louis XIII.
Voor de rest stonden er hier en daar nog (storende) spelfouten en zetduiveltjes in de tekst. Hopelijk worden die weggewerkt bij een volgende druk.
Wat ik miste, was een tabel met in chronologische volgorde belangrijke data en gebeurtenissen in het leven van de vorst.
Toch heb ik veel bijgeleerd en opgestoken over dit fascinerende stukje Frans-Europese geschiedenis.
Als je een boek wil lezen over Lodewijk XIV, kies dan voor dit boek!
https://www.demorgen.be/tv-cultuur/versailles-was-niet-alleen-politiek-het-was-ook-geflirt-overspel-en-heel-veel-kinky-seks~b822c6e0/