Wanneer Marco Polo verslag uitbrengt van de steden die hij op zijn onderzoekingstochten heeft bezocht, gelooft zijn gastheer, de machtige Kublai Kan, heerser van de Tataren, niet alles wat hem wordt verteld. Langzaamaan beseft hij dat hem fictieve steden worden beschreven die allemaal verwijzen naar Italië, de stad van Marco Polo zelf. Toch blijft hij geboeid verder luisteren.

Ik las het boek als e-book in de bibliotheek van cloudLibrary in een uitgave van LJ VEEN KLASSIEK. Een klassieker die al lang op mijn TLL stond. Het boek bestaat uit negen delen gerangschikt naar thema. 

Wat al onmiddellijk opvalt zijn thema's zoals de herinnering, het verlangen, de tekens, de uitwisselingen, de ogen, de naam, de hemel, de doden.

De delen bevatten suggestieve korte beschrijvingen van fictieve steden, onderbroken door cursief gedrukte dialogen tussen de machtige heerser en  de jonge avonturier, Marco Polo.

De jonge avonturier

Marco Polo was een ontdekkingsreiziger. Calvino ook. Italo Calvino (1923 - 1985) hield zijn leven en literatuur in beweging door veel rond te reizen en zich open te stellen voor nieuwe culturen en verschillende talen. En beweging zit er zeker in zijn boek De onzichtbare steden. Het is feitelijk een hervertelling van de befaamde reisverhalen van de Venetiaanse wereldreiziger Marco Polo (1254-1324; Il millione, 1298-1299).

Marco Polo beschrijft de steden die hij heeft bezocht waarheidsgetrouw, zoals hij ze werkelijk heeft aangetroffen. Calvino beschrijft onzichtbare steden, gedroomde steden die nooit hebben bestaan.

Het boek leest als een ode aan de verbeelding, een reis het hoofd van de lezer. De verbeelding krijgt alle ruimte.

Voor Marco Polo is alles in het rijk van Kan Kublai (dat immers nog nauwelijks door Europeanen was bezocht) nieuw. Hij is ook nog heel jong;  17 toen hij de Kan voor het eerst ziet. Hij is 'de jonge vreemdeling' in het boek De onzichtbare steden. 

Hij is dus een beginner, nog niet definitief gevormd, en openstaand voor nieuwe indrukken en voor verandering. Hij heeft ook niet veel opleiding genoten en weet weinig van de overgeleverde aardrijkskunde. Hij moet zelf, al reizend, het gebied van de Kan in kaart brengen, en corrigeert, niet gehinderd door enige kennis, en zonder dit zelf te weten, de bestaande landkaarten. Calvino wordt geïnspireerd door Marco Polo, de jeugdige ontdekker van nieuwe gebieden. 

Italo Calvino wordt in 1923 geboren in Cuba waar zijn vader op dat moment tijdelijk werkt als landbouwkundig ingenieur. Wanneer hij twee jaar oud is, keren zijn ouders terug naar de Italiaanse kuststad San Remo. Zijn ouders zijn reizende botanisten en benaderen de natuur met exactheid en cijfers. En hoewel hij opgroeit in een bloemrijke, sprookjesachtige omgeving die uitnodigt tot romantiek, dromen en kunst hebben zijn ouders voor hem een toekomst in de wetenschap uitgestippeld. Op het gymnasium leert Calvino de literatuur kennen door het lezen van De jungleboeken van Rudyard Kipling en maakt hij kennis met de film. De puberende Calvino wil dan ook een groot toneelschrijver worden. Alleen de literatuur en het geschreven woord biedt hem een uitzicht om niet te worden verpletterd door het keurslijf van zijn ouders.

In zijn jeugd wordt de jonge avonturier geboren. Het kijken naar de dingen met het oog van een beginner. Met nieuwsgierigheid en onbevooroordeeld. Verbeeldingskracht helpt hierbij. Met verbeelding en fantasie kijken. Het legt de weg open voor een nieuwe, frisse blik die een tegenwicht biedt tegen de zwaarte en starheid van het leven van alledag. 

Want het rijk van Kublai Kan is oud en zwaar en ook de keizer is vermoeid en oud. Daarom vraagt de jonge avonturier aan de keizer:

'Wij zijn zo gewend aan de stad dat wij haar niet meer zien; daarom moeten wij opnieuw kijken, en opnieuw vragen: "Wat is een stad?"'

Door de korte vertellingen over de onzichtbare steden, worden stimulerende perspectieven geboden. Veel wordt gesuggereerd, open gelaten. Weinig getoond. De vrijheid en verbeelding krijgt alle ruimte. Dat maakt het boek speels, licht en diep tegelijk.

Reizen als het leven zelf

Het boek bevat ook veel filosofische gedachten over het leven zelf. Zoals

'Het verleden van de reiziger verandert met de weg die hij aflegt.'

De reiziger verandert steeds omdat hij steeds nieuwe indrukken opdoet die de oude in een ander licht plaatsen. Daarom verandert Venetië (Polo's geboortestad) steeds van gedaante in Polo's hoofd: iedere nieuwe stad biedt gezichtspunten die ook de blik op de oude stad veranderen.

Daarom ook is er een stad die mensen bezoeken om er met vernieuwde herinneringen weer weg te gaan. In Eufemia wisselt men namelijk herinneringen uit, waardoor de eigen herinneringen veranderen. Men vertelt bijvoorbeeld over de eigen ervaringen met zusters, wolven, geliefden en veldslagen en luistert naar wat anderen over deze zaken te vertellen hebben.

'En je weet dat je op de lange reis die je voor de boeg hebt (...) één voor één al je herinneringen op zult roepen, en dat jouw wolf een andere wolf geworden zal zijn, jouw zuster een andere zuster, jouw veldslag andere veldslagen, op de terugreis uit Eufemia, de stad waar herinneringen worden uitgewisseld bij elke zonnewende en elke nachtevening.' '

Dit maakt reizen de moeite waard. Dit maakt het leven de moeite waard. Verbeelding! Een leven dat de ruimte geeft aan lichtheid, de ruimte biedt aan spelend leren en ludieke zelfvernieuwing, is de moeite waard. Anders is het leven zwaar, immobiel, dood. Maar helaas is er veel zwaarte in onze wereld. En daar is ook aandacht voor in het boek: voor de zwaarte en somberheid.

Het lezen is van De onzichtbare steden is als een reis in het hoofd van de lezer en tegelijk een reis door het leven zelf!

Geraadpleegde bronnen:

https://www.trouw.nl/nieuws/ontelbare-routes-door-de-steden-in-je-hoofd~b9ab113e/

https://www.dbnl.org/tekst/_bzz001199301_01/_bzz001199301_01_0024.php

https://karakters.nu/portret-italo-calvino/