De beslissing
De beslissing van Britta Böhler gaat over drie cruciale dagen in het leven van Thomas Mann. Hij kan niet langer meer zwijgen. Het wordt tijd dat hij zich openlijk tegen het nazisme keert.
Drie cruciale dagen in het leven van Thomas Mann. Om precies te zijn van vrijdag 31 januari 1936 tot zondag 2 februari 1936. Daar neemt de schrijfster Britta Böhler 175 pagina's voor die niet gaan vervelen. Ze schrijft rustig net zoals Thomas Mann de tijd nodig heeft om rustig te schrijven.
'Ethiek en esthetica zijn één.'
- Ludwig Wittgenstein
Met dit epigram wordt de toon gezet van het boek. Thomas Mann neemt er de tijd voor om tot die conclusie te komen. Hij woont al geruime tijd in Zwitserland en houdt zich afzijdig van politiek hoewel hij merkt dat het niet de goede kant op gaat met Duitsland. Zijn kinderen, vooral Erika en Klaus die beiden meer politiek geëngageerd zijn dan hij, vinden dat hij zich niet langer afzijdig kan houden en dat het tijd wordt dat hij zich openlijk tegen het regime van de nazi's keert.
'Eindelijk! Na drie jaar aarzelen heeft hij al gedaan wat gedaan moest worden. Hij hangt zijn wandelstok over zijn arm en loopt langzaam de brede trap af. Maandag zal de brief in de krant staan. Een openbare afwijzing van het regime, en ook van Duitsland. Erika zal trots op hem zijn, trots dat de tovenaar zich goed van zijn taak heeft gekweten. Hij heeft zijn geweten en zijn overtuiging laten spreken, de diepe overtuiging - zo staat het in de brief - dat uit het tegenwoordige Duitse regime niets goeds kan voortkomen, voor Duitsland niet en ook niet voor de wereld.'
Zo begint deze roman.
Na lang aarzelen levert hij een brief in bij de redactie van de Neue Zurcher Zeitung, maar onderweg naar huis begint hij al te twijfelen.
Hij heeft tijd tot zondag om op zijn beslissing terug te komen. Hij zit vol twijfels, deze gekwelde man. Het is vooral Erika, zijn oudste en lievelingsdochter voor wie hij een vader en tovenaar is, die hem ertoe bleef aanzetten en over zijn twijfel heen helpt.
Voor hem is het afwijzen van het regime een afwijzen van zijn geliefde vaderland Duitsland en gaat het dus vooral over zijn identiteit.
Gelukkig heeft hij nog muziek en dan vooral de muziek van Wagner. Hoewel in Wagner ook veel Hitler schuilt. Muziek die zo een belangrijke rol speelt in zijn leven.
'Naar muziek luisteren is werkelijk het grootste genot in het leven.'
'Hij begint weer te schrijven, nu vlotter. De muziek is de Leitkunst, zoals de schilderkunst of de beeldhouwkunst dat vroeger ooit was. De muziek, dat duivelse gebied, is een stimulans en een opiaat, abstracte ordening en naar chaos neigend tegelijk. De beleving van muziek die leidt tot de terugkeer van de verdrongen dionysische levenskrachten.'
Ook in zijn boek De Toverberg komen veel verwijzingen naar muziekpareltjes van componisten die bekend en minder bekend zijn en het boek zelf kun je lezen als een lange compositie met leidmotiven (de sigaar, de sneeuw) die geregeld terugkeren.
https://klara.be/muziek-op-een-toverberg
Het boek De beslissing is passend in de vorm van een muziekstuk geschreven in drie delen.
'Vrijdag, 31 januairi 1936 Allegro ma non troppo'. Het is een tempo aanwijzing: snel, maar niet te snel
'Zaterdag, 1 februari 1936 Andante', opnieuw een tempo aanduiding: rustig gaand
'Zondag, 2 februari 1936, Finale, levendig, vrolijk'
De finale bestaat erin voor hem dat hij beseft dat hij en zijn boeken altijd Duits zullen blijven.
'Het blijft een lelijke weeffout in zijn leven als Duitsland en hij gescheiden wegen gaan. Tot nu toe liepen de geschiedenis van Duitsland en zijn eigen geschiedenis hoogstens tijdelijk uiteen. Heeft een tijd geduurd voor hij vrede kon hebben met de republiek, maar uiteindelijk hebben ze zich altijd weer verzoend, Duitsland en hij.
Deze keer is het anders. Ze zullen nooit meer samenkomen, zijn land is voor altijd verdwenen en hij blijft achter zonder vaderland. Een Duitse meester zonder land. Zelfs een Duits paspoort zal hij niet meer hebben...
Een meester zonder land? Ja, wellicht, maar zijn boeken zijn niettemin Duits. In feite wanhopig Duits, heeft hij eens gezegd, en dat zal ook zo blijven. Met of zonder Duits paspoort, in of buiten Duitsland.
En de Duitse taal blijft van hem, als zijn thuis. Hij zal nooit in een andere taal schrijven...
Hij moet de brief publiceren, een andere mogelijkheid is er niet...
En Duitsland? Zíjn Duitsland bestaat niet meer. Het is in elk geval niet meer daar waar het land geografisch gezien ligt en die naam draagt. 'Die ganze Heimat und das bisschen Vaterland, die trägt der Emigrant von Mensch zu Mensch, von Ort zu Ort, an seinen Sohl'n, in seinem Sacktuch mit sich fort,' zegt hij zacht...
Hij vouwt zijn servet op en drinkt zijn glas uit. Hoe kan hij haar uitleggen dat hij zich heeft neergelegd bij het verlies van zijn vaderland? Beter gezegd, dat er geen verlies is, dat ze hem Duitsland niet kunnen afnemen?
...'Waar ik ben, is Duitsland,' zegt hij en hij gaat naar de telefoon.'
Het hele vaderland en het beetje thuis, draagt de emigrant van mens naar mens, van plek naar plek aan zijn zolen, in zijn zakdoek met zich mee.
Het boek gaf mij een mooi beeld van de mens die Thomas Mann was, hoewel er voor mij als (beetje) kenner van de schrijver niets nieuws in stond. Maar zijn gedachten, angsten, twijfels, zijn moeite met de kleine ergernissen van het dagelijkse leven maakten dat het mij enorm heeft geboeid het te lezen.
Het boek doet ook stilstaan bij de vraag: Hoe ver ben ik bereid te gaan om mijn standpunt in te nemen? Welke risico's ben ik bereid te nemen om voor mijn standpunt op te komen? Een boeiende vraag.