Archipel van de hond - Philippe Claudel

In de Middellandse Zee ligt een eilandengroep met wijngaarden en olijfbomen bevolkt door een geïsoleerde vissersgemeenschap. Op een dag vindt een oude vrouw drie lijken op het strand. Wie waren deze mensen en wat moet er nu met hun stoffelijke overschotten gebeuren? De waarheid onder ogen zien of het gebeurde negeren?

Dit is een boek over de menselijke natuur en de keuzes die mensen maken. 

Net als in Grijze zielen en Het verslag van Brodeck zegt het epigram ons dat we ook in dit boek niet de vrolijke toer opgaan.

'Laat me weten hoe laat ik aan boord gebracht moet worden.'

Laatste geschreven woorden van Arthur Rimbaud

Toen de negentiende-eeuwse dichter zieltogend op een ziekenhuiskamer lag niet ver van de haven van Marseille - zijn been was geamputeerd - had hij een korte brief geschreven aan de kapitein van het schip waarop hij hoopte scheep te gaan om terug te keren naar Abessinië. De brief eindigde met bovenstaande zin.

'Het is een vraag die iedereen zich ooit zal stellen, maar toch doet iedereen alsof hij er altijd zal zijn' - pagina 228

'Wees gelukkig als je na verdriet
Nog ademhaalt; wees gezegend
Als de dood je van alle leed geneest.'

    Giacomo Leopardi

Ook in dit boek komen bekende thema's van de schrijver samen: het geweten, de vreemdeling, staan tegenover de andere, tegenover wie niet van hier komt, medeplichtigheid, geweld en moord.

Waar Het verslag van Brodeck zich afspeelde kort na WOII, speelt het verhaal in Archipel van de hond zich af in onze tijd met als groot thema de immense vluchtelingenstroom van zuid naar noord waarbij veel mensen de oversteek wagen over de Middellandse zee, vaak in gammele bootjes, en hun leven verliezen. 

In het begin richt de auteur zich al onmiddellijk tot ons, lezers.

'Jullie begeren goud en verspreiden as.
Jullie besmeuren de schoonheid, onteren de onschuld.
   Jullie laten overal modder stromen. Haat is jullie voedsel, onverschilligheid jullie kompas. Jullie zijn slapende wezens, altijd onder zeil, zelfs als jullie denken dat je waakt. Jullie zijn het product van een ingedutte tijd...'

Wie uit deze beschuldigingen aan ons? Wie wil ons waarschuwen? Het lijkt om de stem van het geweten te gaan.

'Ik ben de stoorzender. Mij ontgaat niets. Ik zie alles, ik weet alles. Maar zelf ben ik niks en ik ben van plan om dat te blijven. Ik ben geen man en geen vrouw. Ik ben alleen een stem. Vanuit de schaduw zal ik het verhaal doen.'

Om de universaliteit van het verhaal te benadrukken hebben de personages geen naam. 

'Het verhaal dat we gaan lezen is even reëel als jullie kunnen zijn. Het speelt zich hier af, maar het zou ook elders gebeurd kunnen zijn. Het is te gemakkelijk om te denken dat het ergens anders was. De namen van degenen die het verhaal bevolken doen er nauwelijks toe. Die kunnen vervangen worden. Door jullie eigen namen. Jullie lijken in alles op elkaar, jullie komen uit dezelfde, onveranderlijke mal.'

De personages heten de Oude Vrouw, de Zwaardvis, de Dokter, de Pastoor, de Burgemeester, de Onderwijzer.

Wat gedaan met die drie aangespoelde lijken? Ze worden in een diepe put op het vulkanische eiland gegooid. Vooral onder impuls van de Burgemeester. Niemand zal het ooit te weten komen en de zes personen die op de hoogte zijn kunnen zonder moeite verder leven. Dat is althans de bedoeling. Maar de jonge Onderwijzer heeft zo zijn twijfels en begint op eigen houtje een onderzoek. Je voelt al heel vroeg aan dat de Burgemeester iets te verbergen heeft. Zal de waarheid zegevieren of zal de Onderwijzer, de vreemdeling die niet van het eiland is, moeten sterven?

De eerste helft van het boek ligt het tempo vrij laag tot de komst van de Commissaris ongeveer halfweg het boek. Dan versnelt het tempo en wordt het spannender. De aan alcohol verslaafde man geeft zich uit voor politie-inspecteur en lijkt er voortdurend op uit te zijn anderen te kwetsen.

De dood van de Onderwijzer is dan ook onvermijdelijk.

Het ontbreken van namen van de personages maakte dat ik mij niet zo kon inleven als in andere boeken van deze schrijver. Het werkte afstandelijk, bevreemdend en vervlakkend. Jammer. Er is ook niet duidelijk een hoofdpersonage waarmee je als lezer kunt meeleven.  

Een boek met een boodschap

Dit boek is een soort parabel. Een verhaal met een boodschap. Dat het verhaal zich afspeelt in een primitieve gemeenschap geeft het een wat mythisch karakter. Er wordt een grimmige sfeer neergezet, apocalyptisch zeker naar het einde toe. Het speelt zich af in het nu maar onze (oer)instincten zijn nog altijd dezelfde gebleven, lijkt de auteur te willen zeggen.

Het beeld van de mens en de toekomst dat in het boek wordt geschetst is een somber beeld. De mens als huichelaar, hypocriet wezen, die altijd zijn eigen redenen heeft om weg te kijken. De Pastoor is onverschillig en lijkt vooral met zijn bijenteelt bezig te zijn. De Oude Vrouw wil het liefste dat alles blijft zoals het vroeger was en daarom haat ze de jonge Onderwijzer. Hij heeft immers haar job afgepakt. De jonge Onderwijzer wil de waarheid boven water krijgen. Onderneemt actie en is jeugdig idealistisch. De Burgemeester is de baas, de leidinggevende en beschermt de commerciële belangen van het eiland. Voor hem gaat het om de reputatie van het eiland en economische groei, winst maken. Zwaardvis is een niet zo snuggere visser en een volger van de Burgemeester. Elk deel van de maatschappij passeert wel de reveu. Zelfs de medische wereld krijgt zijn beslag in het personage van de Dokter. De Commissaris is aan alcohol verslaafd en lijkt er vooral op uit anderen te kwetsen en leed te veroorzaken.

Geen van allen hebben succes in het omgaan met de crisis. Over het vermogen van mensen om met de huidige vluchtelingencrisis om te gaan,  lezen we:

'Het verbaasde hem dat politici midden in de nacht zo konden praten - voor wie eigenlijk, en waarom? Hij had niet de moed het geluid weer aan te zetten om erachter te komen, want hij wist dat noch deze man, noch een ander iets diepzinnigs of werkelijk belangrijks over de toestand in de wereld kon zeggen, zoals boeken dat bijvoorbeeld wel kunnen.'

En dat heeft Philippe Claudel met dit boek weer gedaan: proberen iets toe te voegen en iets van de onverschilligheid te bestrijden.