Amerikaanse pastorale

Een complex en krachtig boek. Een familie epos. 

• Amerikaanse pastorale is een behoorlijk aangrijpend en niet minder verontrustend boek. - NRC Handelsblad
• Dit is Roths rijpste boek, krachtig en met een universele klank. - Publischer's Weekly

- Achterflap boek

Een leuke roman om in je vakantiekoffer mee te nemen? Ik dacht het niet. Het boek past beter bij een herfstavond om te lezen op een regenachtige dag als het buiten onrustig is of in de winter als het buiten donker is en je gezellig bij het haardvuur zit met een onrustig hoofd en een glaasje rode wijn. Je zult de rode wijn nodig hebben.

De Zweed

'De Zweed'. Hij schittert in het voetbal, basketbal en honkbal. Seymour Irving Levov. De plaatselijke held. Alles zit hem mee: hij blinkt uit in sport, is joods en blond, atletisch gebouwd en van buiten even welgevormd als zijn evenwichtige, diplomatieke karakter van binnen. 

'Door zijn succes in de sport kreeg de buurt een fantasie over zichzelf en de wereld. Daardoor vergaten ze waar het in het leven echt om draait en stopten ze al hun hoop in een sportieve prestatie. Daardoor konden ze de oorlog vergeten.'

Zijn grootvader was in de vorige eeuw (19de eeuw) vanuit het moederland naar Newark (New Jersey) gekomen en had daar werk gevonden als ontvlezer van schapevellen in de leerlooierij in Nuttman Street van lakleermagnaat T.P. Howell. Het was dé naam in de oudste en belangrijkste industrie van de stad, het looien en fabriceren van lederwaren.

De zoon van Lou - de vader van Zweed Levov - ging in de looierij werken nadat hij op zijn veertiende van school was gegaan. Toen hij voor in de twintig was, verliet hij Howell & Co om met twee van zijn broers een klein handtassenfabriekje te beginnen.

Het bedrijf ging failliet en een paar jaar later werd Newark Maid Leatherware opgezet, nu door Lou Levov alleen, die tweedekwaliteitslederwaren inkocht. Het was een marginaal bedrijf, niet echt winstgevend tot, in 1942, het onverwacht succes: een schapenlederen uniformhandschoen, besteld door Women's Army Corps. De oorlog maakte hem rijk. Hij werd daarna ook de belangrijkste leverancier van luxe dameshandschoenen van het warenhuis Bamberger.

In 1958 werd de Zweed zelf de jonge directeur van het bedrijf.

Hij trouwde met Miss New Jersey, Dawn. Ze had in 1949 meegedongen naar de titel Miss America. Ze was een sjikse: een niet-joods meisje, een christenmeisje. Ze krijgen een dochter Meredith, Merry. Een lief, intelligent kind dat stottert. Als tiener verandert ze in een rebelse dochter die revolutionaire, radicale ideeën heeft en zich keert tegen de oorlog in Vietnam en het conformisme van haar ouders.

De Zweed groeit op in het joodse milieu in het Amerika na de tweede wereldoorlog. Door hard werken, inzet en succes hebben ze zich een plaats verworven in de Amerikaanse samenleving. Hij erft het succesvolle bedrijf van zijn vader, huwt met een beeldschone vrouw en ze gaan wonen in een schitterend huis met veertig hectare grond. Hij is geslaagd in het leven. The American dream komt uit. Succes lijkt maakbaar, afdwingbaar en controleerbaar. Als je hard werkt en je integreert dan kom je er.

De verteller in het boek is de schrijver Zuckermann, Nathan Zuckermann. Hij is een fictief personage die de schrijver Fhilip Roth heeft gecreëerd. Het is de hoofdrolspeler en verteller in het boek, een soort alter ego. In veel van zijn boeken gebruikt Fhilip Roth Nathan Zuckermann als verteller. Dit personage lijkt heel erg goed op de schrijver maar is hem toch niet helemaal. Het is alsof hij niet anders kan dan schrijven dóór hem. Hij heeft dat personage nodig om te kunnen schrijven. 

Zuckermann ontmoet de Zweed samen met zijn zoontje Chris op een avond op een wedstrijd.

Tien jaar later krijgt hij een brief van de Zweed. Hij schrijft dat hij Zuckermann wil spreken over zijn vader en over zijn leven. Hij wil een eerbetoon schrijven en vraagt zijn hulp. 'Maar weinigen wisten hoezeer hij leed onder de schokkende ervaringen van zijn dierbaren'. Deze zin intrigeert Zuckermann. Waar zinspeelde hij op in die formele brief? Ze spraken af in een Italiaans restaurant. Hij had foto's mee van zijn drie zoons en vanaf het voorgerecht tot het dessert ging het gesprek bijna uitsluitend over Chris van achttien, Steve van zestien en Kent van veertien. Zuckermann kwam tot de conclusie dat hij zich vergiste in die man en dat hij had verlangd naar een diepgang die er niet was. 

'The American dream' ontploft

Op een schoolreünie ontmoet Zuckermann Jerry Levov, de jongere broer van de Zweed die bij hem in de klas had gezeten. Hij vertelt dat hij in Jersey was omdat hij twee dagen geleden zijn broer heeft begraven. Hij was erg ziek en is gestorven aan prostaatkanker.

Dan vertelt Jerry over Seymours dochter Meredith, Merry. In 1968 heeft ze een bom geplaatst in het plaatselijke postkantoor als protest tegen de oorlog in Vietnam. Daarbij kwam een man om die gewoon bij de brievenbus stond om zijn brieven te posten.

Voor zijn broer was er vanaf dan geen weg meer terug.

Zijn volmaakte leven was voorbij. Hij was zo verliefd op zijn eigen geluk en zijn dochter en haar vrienden haatten hem erom. Vanaf dan wordt hij voor de rest van zijn leven verteerd door de vraag: waar is het mis gegaan en hoe is het zover kunnen komen? Wat heb ik verkeerd gedaan? Hij geeft het niet op haar te zoeken.

'Zijn dochter die hem uit de begeerde Amerikaanse pastorale meevoert naar alles wat er het tegenovergestelde en de vijand van is: de razernij, het geweld en de wanhoop van de contrapastorale - de typisch Amerikaanse waanzin.'
- pagina 97

'Hij had in zijn leven nooit aanleiding gehad om zich af te vragen: 'Waarom is alles zoals het is?' Waarom zou hij, als het altijd volmaakt was? Waarom is alles zoals het is? De vraag waarop geen antwoord bestaat, en tot dan toe was hij zo gezegend dat hij niet eens wist dat die vraag bestond.'

'Hij had de ergste les geleerd die het leven een mens kan leren - dat er geen touw aan vast te knopen is. En als dat gebeurd wordt geluk nooit meer spontaan. Het is kunstmatig, en wordt, zelfs dan, gekocht tegen de prijs van een obstinate vervreemding van jezelf en van je eigen geschiedenis. ... Hij leert leven achter een masker. Een levenslang experiment in uithoudingsvermogen.'

Zijn vrouw Dawn wordt daarna twee keer opgenomen wegens een suïcidale depressie. Hij was gaan aanvaarden dat de schade blijvend was en dat ze alleen zou kunnen functioneren onder de hoede van psychiaters en door het innemen van slaapmiddelen en pillen. Zijn vrouw zou zich nog jaren afvragen hoe het haar had kunnen overkomen wat haar was overkomen en ze geeft er haar man de schuld van. Dawn besluit om een dure facelift te ondergaan in een kliniek in Genève, waarover ze in Vogue had gelezen. En toen voltrok zich een verandering. Iets deed haar besluiten dat ze zich wilde losmaken van die onverwachte, onwaarschijnlijke toestand. Ze was niet van plan zich haar leven te laten ontnemen. Een jaar later heeft ze het gevoel alsof ze een nieuw leven heeft gekregen.

Ze besluiten een klein modern huis te bouwen op een stuk grond van vier hectare aan de andere kant van de heuvel en het grote, oude huis met de meer dan veertig hectare grond te verkopen. Dawn had altijd een hekel gehad aan hun huis, zei ze tegen de architect. Voor Seymour Levov was het het huis waarvan hij al van jongsaf had gedroomd. Hun stenen huis, hun dierbare eerste en enige huis. Omdat Merry hier nog altijd was, in iedere kamer - de reden waarom hij juist wilde blijven en zijn vrouw hier weg wilde.

En toen kwam de brief. Vijf jaar had hij precies op zo'n brief gewacht. Een brief van Rita Cohen waarin ze schrijft waar Merry werkt en wanneer hij haar daar kan treffen.

Hij zocht haar op en hoe hij zijn dochter aantrof was nog erger dan in zijn donkerste nachtmerries. Ze was jaina geworden, lid van een kleine, religieuze sekte in India. Ze zag eruit als een paria en woonde in een krot als een paria, ondergedoken en als een voortvluchtige die gezocht werd wegens moord. Hij kwam te weten dat ze later nog twee bomaanslagen had gepleegd waarbij drie doden gevallen waren. Hij dacht er weer aan dat Dawn en hij de oorzaak van dit alles waren. Hoe was dat mogelijk?

'Hoe kon het dat hun onschuldige tekortkomingen samen deze mens hadden voortgebracht?'

'Drie generaties. Die allemaal gedijden. Het werken. Het sparen. Het slagen. Drie generaties, extatisch over Amerika. Drie generaties die één werden met een volk. En nu, bij de vierde, was het allemaal de mist in gegaan. De totale, moedwillige verwoesting van hun wereld. De koeien van Dawn hadden een beter leven dan zij.'

Merry stotterde niet meer en ze had een rust en kalmte over haar als die van een krankzinnige.

Op de dag dat hij zijn dochter ontmoette, had hij 's avonds ook een etentje met vrienden bij hen thuis. En dat is ook de slotscène in het boek. Hij kon zijn verhaal op dat moment niet kwijt aan hen en zijn leven brokkelde nog verder af. Tijdens die avond ontdekte hij dat zijn vrouw een relatie had met hun architect en de dronken buurvrouw prikte met een vork in het oog van zijn vader die koppig vasthoudend was aan zijn eigen meningen, precies zoals zijn dochter ook was.

Thema's

Dit boek gaat over eenzaamheid, over het niet kunnen kennen van de ander, over onbegrip, over het leven achter maskers, over het verloochenen van afkomst en het zoeken naar een identiteit die de wortels met het verleden rigoureus doorsnijdt en over familie. En ook over oorlog, politiek, patriottisme en over het leven zoals het is.

In het boek wordt ook de mythe van de Amerikaanse droom doorprikt. Het leven is grillig en gaat zoals het gaat en het is niet zo maakbaar, afdwingbaar en controleerbaar als men vaak denkt.

Allegorieën

Het boek is in allegorieën geschreven. Bedenk dat de Zweed eigenlijk voortkomt uit de gedachten en overpeinzingen van de schrijver. Jerry, de broer van de Zweed vertelt kort aan Nathan de tragische familiegeschiedenis van zijn broer Seymoer en daarna vloeit het verhaal naadloos over in hoe Nathan Zuckermann het ziet en aan ons vertelt. 

Een volmaakt personage als de Zweed bestaat niet. Hij blinkt in alles uit en is in alles goed. Iedereen ziet naar hem op. Dit slaat op Amerika als natie. En vooral het Amerika waarin Fhilip Roth opgroeit als kind. Alles is perfect. Het is volmaakt. Je kunt alles worden wat je wil. Als je maar de kansen grijpt die je worden aangereikt en plannen maakt om je doelen te doen slagen. Alles ligt voor het grijpen in dit nieuwe, volmaakte Amerika.

Dan verschijnt het kind Merry, het is een beeldschoon kind en een uitstekende leerlinge. Volmaakt of toch bijna, ze stottert. Er is iets mis. Er ontbreekt iets. Het Amerika na de tweede wereldoorlog vertoont gebreken. De oorlog in Vietnam, de beweging tegen de oorlog, terroristische aanslagen, de moord op president Kennedy in 1963, de moord op de dominee Maarten Luther King in 1968. 

Daarna gaat het helemaal bergaf met Meredith en met haar vader. Amerika ontspoort en het komt niet meer goed.

Over het leven zoals het is

Het boek bevat veel waarheden over het leven zoals het nu is. 

'Het blijft trouwens een feit dat het leven niet gaat over het begrijpen van mensen. Het niet-begrijpen is het leven, mensen niet begrijpen en eindeloos niets van ze begrijpen en dan, na zorgvuldige heroverweging, weer niets van ze begrijpen. Op die manier weten we dat we leven: we begrijpen er niets van.'

'Wat is het leven?' 'Het leven is de korte tijd dat we leven.'

'Dit lichaam, waarvan je je niet kunt ontdoen hoezeer je je best ook doet, waarvan je aan deze zijde van de dood nooit vrij zult zijn.'

'En wie kan zich dan nog aanpassen? Dit is iemand die niet berekend is op een leven dat slecht uitvalt, laat staan op het onmogelijke. Maar wie is er wél berekend op het onmogelijke dat gaat gebeuren? Wie is er berekend op tragiek en op onbegrijpelijk leed? Niemand. De tragiek van de mens die niet op tragiek is berekend - dat is de tragiek van ieder mens. Hij heeft na die tijd altijd van buitenaf naar binnen staan gluren, naar zijn eigen leven. Het grote gevecht van zijn leven was hoe hij dit moest begraven. Maar hoe had dat dan gemoeten?'

'Er lag geen onschuld meer in wat hij zich van zijn verleden herinnerde. Hij zag in alles wat je zegt meer zegt dan je wilde of minder dan je wilde, en alles wat je doet, maakt meer uit dan je wilde of minder dan je wilde. Wat je zei en deed maakte weliswaar verschil, maar niet het verschil dat je in gedachten had.'

'Je moet van macht genieten, een zekere meedogenloosheid bezitten om je schoonheid te accepteren en niet te betreuren dat die al het andere overschaduwt. Net als met iedere overontwikkelde eigenschap die je van anderen onderscheidt en uitzonderlijk maakt - en benijdenswaardig, en hatenswaardig - dien je, om je schoonheid en het effect ervan op anderen te accepteren, ermee te kunnen spelen en er het beste van te maken en doe je er verstandig aan om gevoel voor humor te ontwikkelen.'

'Wat moeten we dan toch met andere mensen?'

'Het beeld dat we van elkaar hebben. Lagen en lagen van onbegrip. Het beeld dat we van onszélf hebben. Nutteloos. Aanmatigend. Volkomen fout. Maar toch léven we naar die beelden. 'Zij is zo, hij is zo, zo ben ik.' 'Dit is gebeurd, daaróm is het gebeurd ...''

'De sluier was weg, maar achter de sluier zat een andere sluier. Is dat niet altijd zo?

De schrijver

Fhilip Roth werd geboren op 19 maart 1933 in Newark. Hij is overleden op 23 mei 2018. Zijn roman Amerikaanse pastorale speelt zich af in het Amerika vanaf WOII en valt samen met het leven van de schrijver. Dat maakt dat zijn boeken in de persoon van Nathan Zuckermann een sterk autobiografisch karakter hebben.

Het boek Amerikaanse pastorale ontving in 1997 de Pulitzerprijs. Van zijn generatie is Fhilip Roth de schrijver die de meeste prijzen ontvangen heeft een ook een van de meest spraakmakende.

Het duurde even voor het boek mij kon boeien. De lange en gedetailleerde zinnen maken het lezen niet zo gemakkelijk.

De langste zin in het boek?

'De looierij, waar het zowel naar slachthuis als naar chemische fabriek rook, door het weken van vlees en het koken van vlees en het ontharen en pikkelen en ontvetten van huiden, waar 's zomers dag en nacht de drogers, die de duizenden en nog eens duizenden hangende huiden droogden, de temperatuur in de droogkamer met zijn lage zoldering tot vijftig graden deden oplopen, waar de reusachtige kuipkamers donkere spelonken waren, die blank stonden van het spoelwater, waar grove arbeiders, die overvolle karren voortsleepten en duwden en drijfnatte huiden uitwrongen en ophingen, met zwarte voorschoten en gewapend met haken en staven, als beesten door de afmattende storm van een twaalfurige werkdag werden gejaagd - een smerig, stinkend gebouw dat vol rood, zwart, blauw en groen geverfd water stond, waar overal op de grond lappen huid lagen, overal kuilen van vet en heuvels van zout waren en vaten met oplosmiddel stonden - dat was Lou Levovs middelbare school en universiteit.' 

- pagina 18

Pas vanaf pagina 17 begon het mij te boeien en begon ik geïnteresseerd verder te lezen. Ook de joodse woorden die in het begin van het boek gebruikt worden, bevorderen de leesbaarheid niet. Het boek bevat ook veel gedetailleerde uitweidingen zoals over het maken van dameshandschoenen (dat past nog in het verhaal). De andere uitweidingen hoeven voor mij niet echt.

Op pagina 100 maakt de schrijver een bijna onmerkbare overgang van de verteller Nathan Zuckermann die nog op de reünie van de school is naar het leven van de Zweed. Vanaf dan zitten we in het verhaal van de Zweed waarover de schrijver vertelt in de derde persoon. De schrijver hangt een verzonnen verhaal op en neemt ons mee in zijn gedachten over het leven van de Zweed.

'Op de banale klanken van 'Dream' stapte ik uit mezelf, verliet ik de reünie en ik droomde ... ik droomde een realistische kroniek. Ik begon in zijn leven te turen ... zijn leven als gewone, kwetsbare man en ... ik trof hem aan in Deal, New Jersey, in het het huisje aan zee, in de zomer dat zijn dochter elf was ...'

En dan begint het boeiende relaas over een getormenteerde man.

De schrijver laat veel open. Veel vragen laat hij bewust onbeantwoord.

'En hoe beïnvloedde dit hem - de verheerlijking, de heiliging van ieder hoekschot dat hij maakte, iedere pass die hij met een sprong opving en iedere klap die hij pal langs de lijn van het linksveld afvuurde voor een tweehonkslag? Was hij daardoor die bezadigde jongen met dat uitdrukkingsloze gezicht geworden? Of was die volwassen aandoende ernst het uiterlijke blijk van een zwaar, innerlijk gevecht om het narcisme te beteugelen daar door een hele gemeenschap met liefde werd overgoten?'

De schrijver laat je achter met veel vragen waarop je zelf een antwoord dient te formuleren. Zo komen we nooit te weten wie Rita Cohen is. Over de scheiding van Dawn en zijn tweede huwelijk waaruit drie zonen geboren worden, lezen we niets. En het boek eindigt - hoe kan het ook anders - met een vraag:

'En wat is er in 's hemelsnaam mis met hun leven? Kan er iets onberispelijkers zijn dan het leven van de Levovs?'

Een complex, rijk en krachtig boek.

De film

Wist je dat het boek ook verfilmd is onder dezelfde titel 'Amerikaanse pastorale' en uitgebracht in 2016 met als debuterend regisseur de Schotse acteur Ewan McGregor? Het is een niet onaardige verfilming van dit complexe boek.

Bron: 

https://www.groene.nl/artikel/amok-in-amerika, geraadpleegd op 18/08/2018

boekbespreking in boekenleesclub 'Leesvrij' in het vrijzinnig centrum Liedts Parkstraat 2 in Oudenaarde op 3/09/2018